Ечим кутаётган муаммолар

Бу йил миллий терма жамоамиз фақат биргина расмий ўйинда майдонга тушади. Қолган терма жамоаларимиз эса қитъа чемпионати финал босқичларида иштирок этишади. Лекин энг кўп эътиборни барибир ички мусобақаларга қаратамиз. Чунки уларни кучайтирмасдан туриб, миллий футбол савиясини кўтариш ҳақида ўйлаб бўлмайди. Шу ўринда ПФЛ ва клублар ҳал қилиши зарур бўлган баъзи ҳолатлар тўғрисида сизлар билан ўртоқлашиб ўтамиз.

КУБОК
Ўзбекистон Кубоги финалининг бу ёғига нейтрал стадионда ўтказилишини мухлислар яхши кутиб олишди. Яъни, финалчилар ўз майдонларида ўйнай олишмайди. Шу баҳонада вилоятдаги ишқибозлар кубок финалига бевосита гувоҳ бўлиш имкониятига эгалар. Кубок ҳақида гап кетар экан, унда фақатгина финал учрашувини эмас, балки уни ўтказиш тартибини ўзгартириш яхшироқ фойда келтирарди. Кўп давлатларда кубок ўша мамлакат футболининг оммавийлигини янада ўстириш, жамоалар анъаналар орқали шаклланганини ҳис қилдириш учун ўтказилади. Англия, Франция, Италия, Германия, Россия ёки шу каби бошқа мамлакатларда унда кўплаб жамоалар иштирок этади. Қатнашчиларнинг профессионал ёки ярим профессионал жамоа бўлишининг аҳамияти йўқ. Исталган ҳаваскор жамоа мусобақада иштирок этиш тўғрисида ариза бериб, рақибни қабул қилиш учун стадиони борлиги ҳақида (стадионни ижарага олиш ҳам мумкин) ва сафарга бориши тўғрисида кафолат хати тақдим этади. Англия ва Францияда шундай вазият кузатилади. Натижада ўйинларга бўлган қизиқиш юқори даражада бўлади. Кичик ҳудуд жамоаларида мамлакатнинг етакчи клубларига қарши ўйнаш имконияти юзага келади. Бизда эса ҳозирча кубокка олий лиганинг етакчи клубларигина қизиқиш билан қарамоқда. Биринчи лига жамоаларини айтмаса ҳам бўлаверади. ПФЛ ҳаваскор жамоаларга Ўзбекистон Кубогида қатнашиш имкониятини тақдим этиши керак. Турли шаҳар ва туманлардаги корхоналар ёки ташкилотлар ўз жамоаларини ташкил этиб (ҳозир ҳам уларнинг сони етарлича топилади), кубокда қатнашишса, мусобақанинг оммавийлиги анча ортган бўларди. Қуръани ҳар бир босқич учун алоҳида ташлаб, жамоаларга имтиёз бермаслик лозим. Шунда илк босқичдаёқ кучлилар ўзаро тўқнаш келиб қолиши ёки кичикроқ бир туманда жойлашган жамоа ўз майдонида олий лига грандларидан бирини қабул қилиши мумкин. Ички мусобақаларга тушиб кетган қизиқиш шунда бир оз кўтарилиши мумкин. Қолаверса, туманларда қаровсиз қолиб кетаётган стадионларни сал яхшироқ ҳолатга келтириб олиш имконияти мавжуд. Ҳозирги пайтда кубокда олий лиганинг 14 ва биринчи лиганинг 26 жамоаси қатнашади холос. Европада бундай мақомдаги кубок турнири лига кубоги деб юритилади. Мамлакат кубогини эса шунга яраша ўтказиш, ташкил қилиш шарт. Эътибор беринг, Англияда ФА Кубогида 737 иштирок этади. Голландия ва Германияда эса 5-7 лигаларда ўйнайдиган жамоалар ҳам кубок баҳсларида қатнашишади. Германияда ҳудудий кубок соҳиблари ҳам унда иштирок этишади. Бу худди вилоят кубоги ғолиблари қатнашишидек гап. Францияда мамлакат кубоги деярли барча жамоаларни қамраб олади. Бу ерда жорий мавсумда 7656 жамоа кубок баҳсларида иштирок этади. Энг қуйи саналган 10-лигадан қатнашчилар борлигини кўрасиз. Ушбу лигада оддийгина ҳаваскор жамоалар қатнашишади. Турли компанияларда ишловчи ходимлар ўзлари каби бошқа жамоа тузганлар билан мавсум мобайнида беллашиб юришади. Омадлари келган тақдирда Франция Кубогида номдорроқ бир клуб билан тўқнашувгача етиб боришлари мумкин. Бизда ҳам кубок беллашувларини шундай тарзда ўтказилса, қизиқиш анча ортишига ишонамиз. Ҳар бир тумандан ҳеч йўғи бир жамоа топилиши аниқ. Чунки юртимизда футболни ёқтирувчи кўплаб инсонлар бор. Улар бирлашган ҳолда ёки бирор ташкилотнинг кўмаги билан бир неча учрашувларда иштирок этадиган жамоа туза олишади. Энг камида туманлар шарафини ҳимоя қилувчи жамоаларга шундай имконият туҳфа этилади. Ўзбекистон Кубогини шундай форматда кўриш ҳеч бир мухлисни хафа қилмаса керак.

БИРИНЧИ ВА ИККИНЧИ ЛИГА
Биринчи лигада ўзгаришлар қилиш зарурлигини ПФЛ раҳбариятининг ўзи ҳам яхши тушуниб турибди. Бир қатор йиғилишларда бу таъкидлаб ўтилди. Энди қандай ўзгаришлар бўлишини кутамиз. Ҳозирги шароитда ушбу лига ҳеч кимда қизиқиш уйғотмаяпти, жамоалар ёшларни кашф қилишмаяпти. Авваллари ушбу лигада ўйнаган футболчилар осонликча олий лигага кўникиб кетишарди. Бунга Олег Шацких, Алексей Жданов, Андрей Акопянц ва яна бошқа кўплаб футболчилар мисол бўла олади. Бироқ бугунга келиб биринчи лига савия жиҳатидан юқори лигадан катта фарқ билан ортда қолиб кетди. Баъзи жамоалар тузукроқ машғулот ўтказмасдан майдонга чиқишади. Худди бу ҳаваскорлар лигасидек. Шунга қарамай, бир қатор иқтидорли ёшлар ушбу лигада тўп тепаётганини инкор қилиб бўлмайди. Бироқ уларни саралаб оладиган мутахассислар йўқ. Натижада бор ёшлар ҳам 2-3 йил ўйнагач, футболни ташлаб кетишмоқда. Жамоалар сони кўпайгани билан савия ўсмаяпти. Шу сабабли ПФЛ иштирокчилар сонини камайтириб, кескинроқ ўтадиган беллашувлар сонини ошириш устида бош қотирса, мақсадга мувофиқ бўлади. Ҳар йили маблағи йўқ жамоаларга имконият беравермай, энди бутун мавсум мобайнида сафарларга бора оладиган клубларнинг иштирок этишига йўл қўйиш керак. 16 жамоа бўладими ёки 14тами, бунинг фарқи йўқ. Шундан кейин жамоалар сонига яраша форматда чемпионатни ўтказиш устида бош қотириш кўрса арзийди. Агар жамоалар сони 16тадан ошмаса, унда 3 даврали тизимдан фойдаланиш мумкин. Биринчи лига клублари терма жамоалар ўйнайдиган ҳафталарда дам олишмайди ва уларга йил давомида 40-50 учрашувда майдонга тушиш умуман қийинчилик туғдирмайди. Ўтган йили 38 учрашувдан иборат мавсумда тақвим борасида муаммо келиб чиқмади. Биринчи лигада ҳозир учраётган муаммоларнинг аксарияти клубларнинг молиявий ҳолати билан боғлиқ. Биринчи лиганинг энг ёрқин ўтган 1990-йиллардаги мавсумларида кураш олий лиганикидан кам бўлмасди. Ўша пайтларда биринчи лигадаги клублар пул борасида деярли камчиликка эга эмасдилар. Ҳаттоки, 1995 йил биринчи лигада ўйнашни истаган жамоалар кўпайиб кетганидан чемпионат икки гуруҳга бўлиб ўтказилганди. Орадан йиллар ўтиб, энди молиявий муаммолар туфайли шундай қарорга келинди. Ўша йилларда марказий учрашувларга 10 мингдан кўпроқ ишқибознинг ташриф буюргани бугун мухлисларга худди ёлғондек туюлиши мумкин. Ўйинлар ҳозиргидан 4-5 баравар юқорироқ савияда ўтганини алоҳида таъкидлаш жоиз. У пайтлар биринчи лига жамоалари олий лига клублари учун муносиб ўринбосарлар тайёрлаб беришга ҳаракат қилишарди. Натижада 17-22 ёш атрофидаги ва фахрий футболчиларнинг аксарияти қуйи лигада тўп тепарди. Ҳозир ушбу лига жамоаларида пул камлиги боис фахрий ва тажрибали ўйинчилар олий лига клубининг захира ўриндиғида ўтиришни маъқул топишяпти. Худди шу тариқа ёшлар ҳам биринчи лига жамоаларига боришни хоҳлашмаяпти ва бу ерда йилдан-йилга савия тушиб бормоқда. Қайсидир маънода бу ерда иккинчи тоифали ҳамда жуда ёш футболчилар тўп тепа бошлашди. Олий лигага йўлланма олишни истаган жамоалар тахминан 6-7 нафар тажрибалироқ ўйинчиларни таркибига қўшиб олиб, бу вазифани қийинчиликсиз уддалашяпти. Савиясиз футболдан безган мухлислар биринчи лига беллашувларига деярли келмай қўйишди. ПФЛ биринчи лигани яхши ҳолатга қайтариш учун ўзгаришларга қўл уриши шарт.

Иккинчи лига хусусида тўхталадиган бўлсак, ҳар бир вилоятда имкон қадар вилоят чемпионатлари ташкил этилмоқда. Бизда иккинчи лига мусобақаси вилоят биринчиликлари ҳисобланади. Турли корхоналар, футбол мактаблари, олий лига клублари академиялари унда иштирок этишяпти. Савияни паст деб айтиш мумкин, лекин ҳақиқий завқни учратиш эҳтимоли юқори. Иккинчи лигада ўзгаришлар қилиш ҳақида аниқ бир гап айтиш қийин, чунки ундан олдин ҳар бир вилоятдаги вазиятни обдон ўрганиб чиқиш лозим. Уларга ёрдам тариқасида ушбу мақолада ёзиб ўтганимиз – иккинчи лига жамоаларига Ўзбекистон Кубогида иштирок этишга имконият бериш зарур. Албатта, хоҳловчиларга. Имтиёз тариқасида бу лига жамоалари ўзларидан юқори лигалардан ўйнайдиган клубларга қарши учрашувларни (биринчи ва олий лига жамоалари) ўз майдонида ўйнашлари керак. Шунда ўша ҳудудда жамоага бўлган эътибор ортади, стадионга ишқибозлар ташрифидан қанчадир миқдорда маблағ ишлаб олиш имкониятига юзага келади. Бирор туманга “Бунёдкор”, “Пахтакор”, “Насаф”, “Локомотив” ёки “Нефтчи”нинг ташрифи қандай қизиқишга сабаб бўлади? Шубҳасиз, стадион тўлишини кутиш мумкин.

Шунингдек, иккинчи лига тизимида ёки алоҳида қилибми, ҳаваскорлар лигасини ташкил этиш зарур. Хорижда давлатларида алоҳида ҳаваскорлар лигалари мавжуд. Бу ҳам оммавийликнинг ортишига хизмат қилади. Ҳаваскорларга алоҳида лига шунчаки тузилмайди, балки биринчи лигада ўйнаш имкониятига эга бўлмаган жамоаларнинг мамлакат ҳудуди бўйлаб бошқа бир умумий дивизионда ўйнашига имконият яратилади. Худди шундай йўлни Европанинг етакчи давлатлари босиб ўтишган. Япония «J» лигаси шу тарзда юзага келган. Дастлаб олий дивизион ривожлантирилган, кейин навбати билан ундан қуйидаги лига ва шундан кейин қолган клублар учун навбатдаги дивизион. Натижада японлар ҳозирга келиб қитъамизда биринчи рақамли чемпионат сифатида тан олинадиган миллий биринчиликка эгалар.

МУХЛИСЛАР БИЛАН ИШЛАШ
Олий лигада мухлисларнинг ўртача ташрифи ўтган йили 5 мингга етмади. Бу жамоаларнинг мухлислар билан яхши ишлашмаётганини билдиради. Тўғри, олий лиганинг ҳозирги савияси ишқибозларга ёқмаяпти, лекин клублар енг шимариб, ишга киришган тақдирларида бемалол бу миқдорни ошириш имконияти бор. Чунки Ўзбекистонда футболни жуда севишади, футбол биринчи рақамли спорт тури саналади. Телевидение ўйинларни реклама қилмаган даврда клубларнинг ўзлари бунга масъулдир. Улар учрашувларни яхшироқ реклама қилиб, мухлисларни стадионга жалб этиш йўлини излашлари керак. Бу борада хориж жамоаларининг турли тажрибаларидан ўрганиш мумкин. Англия чемпионати тўртинчи дивизионида иштирок этувчи “Киддерминстер” клуби мухлисларни стадионга жалб этиш мақсадида “12-рақам” лойиҳасига қўл урган. Унга кўра, мавсум тугагандан кейин жамоа учрашувларига энг кўп ташриф буюрган ва сафарларга борган, жамоага турли масалалар юзасидан ёрдам берган ишқибоз бир мавсум мобайнида жамоанинг 12-рақамли либосига расман эгалик қилади. У жамоа ўйинлари учун чиқарилган дастурлар, таркиб рўйхатида бўлади. Ҳар беллашувдан аввал асосий таркиб билан эсдалик учун расмга тушади, ўйинни эса трибунада кузатади. Ушбу лойиҳа жуда ажойиб эканлигини таъкидлаш мумкин. Бундай ҳолат Германия бундеслигасидаги баъзи жамоаларда ҳам мавжуд. Ёки турли кўнгилочар ўйинлар ва жамоа ҳаёти билан яқиндан танишиш мақсадида ташкил этиладиган “очиқ эшиклар куни” орқали бунга эришса бўлади.

Бу борада УЕФА қўллаётган бир тажрибани бизда ҳам синиб кўриш лозим. УЕФА клублар ўртасидаги икки асосий мусобақа – Чемпионлар лигаси ва Европа лигасининг финал ўйинларида футболчилар билан бирга майдонга чиқиб келадиган болаларни аниқлаш учун йил давомида ўзига хос акция ўтказади. Унинг якунида ғолиблар ҳал қилувчи беллашувларга ота-онаси билан ташриф буюриб, машҳур футболчилар ёнида майдонга чиқиб келишади. Шундан сўнг учрашувни стадионда кузатиб боришади. Бизда ҳам Ўзбекистон Кубоги финал баҳсларига футболчилар билан чиқиб келувчи болаларни бирор тадбир ёрдамида аниқлаш имконияти мавжуд. Ҳеч бўлмаганда финал ўтадиган вилоятда истиқомат қилувчи болалар учун бирор танлов эълон қилиб, унинг ғолибларига биз айтиб ўтган ҳолатни тақдим этиш керак. Бу эса камида ўша боланинг оила аъзолари, унинг яқинлари ва дўстлари орасида футболга қизиқувчилар сони ортишига сабаб бўлади. Кейинчалик футбол оммавийлиги, шу орқали ушбу спорт тури билан шуғулланувчи болалар сони янада ортади.

Хорижда жамоалар ўз телевидениеси, замонавий мобиль телефонлари учун алоҳида дастур, журнал, телекоммуникация компаниялари билан аудио ва видео хизматлар кўрсатиш ҳақида шартномаларга эга. Биз бу нарсаларни клубларимиздан талаб этмаяпмиз, айни пайтда бу кулгули туюлади ҳам. Лекин ишқибозлар билан яхшироқ ишлаб, уларнинг жамоаларга бўлган қизиқишини оширишмас экан, клубларимиз янада ривожланиш тўғрисида ўйламасалар ҳам бўлаверади. Чунки мухлисларсиз ўйнайдиган клублар айнан клуб сифатида ривожланиши қийин. Бизда жамоаларга мухлислик қилувчилар сони кўп, бироқ уларнинг учдан бири ҳам стадионларга ташриф буюрмаяпти. Демак, клублар шу саволга ечиб топишлари талаб қилинади. Уларнинг олдида бошқа йўл йўқ.

Беҳзод НАЗАРОВ.