Якшанба - мутолаа куни. Кутиб олинг, янги китоб: Александр Мостовой, “Шоҳ” лақабли"

Александр МОСТОВОЙ. «ШОҲ» лақабли 

(Денис Целих билан ҳаммуаллифликда)

Русчадан Хайрулла Холиқов таржимаси

ТАРЖИМОНДАН 

Александр Мостовой кимлигини катта стажга эга мухлислар жуда яхши билишади. Таққослаш учун бемалол айтиш мумкин, бизда ўз вақтида Миржалол Қосимов қандай даражадаги футболчи бўлган бўлса, Россияда Александр Мостовой ҳам шу даражадаги ўйинчи эди. 

Уни кўпчилик 90-йилларнинг россиялик энг иқтидорли футболчиси деб ҳисоблайди. Мостовой айниқса, Испанияда ўтказган саккиз йил ичида бутун Европани ўзига қарата олди. У айнан Испаниядаги фаолияти сабаб “Шоҳ” лақабига сазовор бўлди. Европанинг кўплаб кучли клубларига қарши майдонга тушган Мостовойнинг ҳаёти доим ҳам бир текис кечмаган. 

Унинг Россия терма жамоаси собиқ бош мураббийи Георгий Ярцев билан жанжалли муносабати футболчилик фаолиятига нуқта қўйишга олиб келди. Кейинчалик ўзининг айтишича, янада кўпроқ нарсага эга чиқиши мумкин эди, лекин нимага шундай бўлмади? Ўйлаймизки, ўқувчи унинг таржимаи ҳол асарини ўқир экан, мана шу асосий саволга жавоб топади. 

Мен олдинроқ Мостовойнинг ушбу китобини катта қизиқиш билан ўқиб чиққандим. Китоб мураккаб бўлмаган тилда, футбол соҳасидагилар учун бирмунча тушунарли ёзилган. Автобиографик асарнинг ёзилишида россиялик ҳамкасбимиз, Championat.com сайти ходими Денис Целих Мостовойга яқиндан ёрдам берган. Энди журналист бу - журналист: ҳар ҳолда ёзишни билади. 

Яқинда китобни иккинчи кез ўқишни бошлар эканман, менда уни ўзбек тилига ўгириш ва ўзбек китобхонлари ҳамда футбол ихлосмандлари билан она тилимизда баҳам кўриш истаги туғилди. Натижада бор диққатимни жамлаб, Александр Мостовойнинг “Шоҳ” лақабли” автобиографик китобини таржима қилишга киришдим. 

Россияда, умуман Европада машҳурларнинг ўз китобини чиқариш одат тусига кирган. Шу боис ҳам кўплаб номдор спортчилар фаолиятларини тугатгач, таржимаи ҳол ёзишни бошлаб юборишади. Улар ўз китоблари орқали мухлисларга янада кўпроқ маълумот бериш, ҳаёт чизгиларини яна бир бор ёдга олиш пайида бўлишади. Бемалол айтишим мумкин, сиз бугун мутолаа қилишни бошлайдиган китоб ҳам футболдаги барчаси ҳақида очиқ-ойдин ёзилган ва ўқиб зерикмайсиз деган умиддаман. 

Ўйлайманки, мен катта иштиёқ билан таржима қилаётган китобни сайтимиз ўқувчилари ҳам катта қизиқиш билан кузатиб боришади. Агар китобни ўқиб, футбол ҳақида нимадир янги нарса олсангиз, бундан мен ҳам жуда хурсанд бўламан. Бугун якшанба - дам олиш куни. Шундай экан, кунни мутолаа қилиб ўтказишга нима етсин. Ҳозирча асарни қисмларга бўлиб борган ҳолда ҳар якшанба севимли сайтимиз Championat.asia да бериб боришни ният қилдим. Китобни ўқишни бошлар экансиз, умид қиламанки, худди мен каби Сиз ҳам кейинги якшанба қачон келишини сабрсизлик билан кутадиган бўлиб қоласиз.

Хайрулла Холиқов.

СЎЗБОШИ. “ҒАЛВАЛАР ДЎСТИ” 

90-йилларда танилган юлдузлар орасида айтиш мумкинки, Александр Мостовойнинг ҳаёти бошқаларга қараганда ғалваларга бойлиги билан ажралиб туради. Балки фаолиятининг охирги йигирма йили ичида россиялик энг иқтидорли футболчи жиддийроқ ҳеч нарса ютмагандир - “Спартак” билан икки бор чемпион бўлгани-ю, Португалия Кубогида зафар қучганини айтмаганда. 

Мамлакатдан ташқарида у катта клубларда ўйнамади, ваҳоланки, бунга маҳорати ҳам, имконияти ҳам етарли бўлган. Ажабо: у ҳаёти давомида оқимга қарши сузишдан қўрқмай, ўзининг ўртамиёна клуби “Сельта”дан кетишга қарор қилмади. Ҳайрон қоларлими? Ҳа, лекин бу унинг фаолиятидаги биринчиси эмас. Балки Александр, у ўйнаган клубни “ўртамиёна” деб айтганим учун мендан хафа бўлар. Негаки у “Сельта”ни Испаниянинг етакчилари қаторига қайтара олганди. Ҳатто Чемпионлар лигаси даражасига олиб чиққан. Лекин аминманки, у бир фикрга тўлиқ қўшилади: маҳорати бўйича Россия футболининг “шоҳи” Мостовой бемалол “Реал” ва “Барселона”дек кучли жамоаларда ҳам ўйнаб кетган бўларди. 

Албатта, у бусиз ҳам кўплаб ютуқларга эришди. Бир неча йил ўзи тўп тепган жамоаларга сардорлик қилди, европалик мухлислар меҳрини қозонди. Унга ҳатто футболчилик пайтидаёқ ҳайкал қўйишга ҳаракат қилишди. Аммо шунга қарамай, ҳеч ким у учун хайрлашув учрашувини ташкил қилиб бермади. Ғалати ва ачинарли. 

Терма жамоада ҳам Александрнинг фаолияти ғалваларга бой кечган. Лекин у ўзи ўйнаган ўн тўрт йил ичида россиялик барча футболчиларни ортда қолдира олди. Ва айнан терма жамоадаги ўйинидан сўнг футбол билан хайрлашишга мажбур бўлди. Унинг ўйиндан кейинги интервьюси жамоатчилик олдида ғалва чиқариш билан бирга ўзининг ҳам четлатилишига сабаб бўлди. Бироқ ишонинг, Мостовой ғалвачи деган таърифга умуман мос келмайди. 

У ҳеч бир томонга оғишмай тўғри боришдан қўрқмади, чунки унинг табиати шунақа. Жуда таъсирчан бўлишига қарамай, доим бир нарса дейишдан олдин айтадиган гапини ўйлаб кўради. Бирга ўйнаган жамоадошларининг айтишича, у ҳеч қачон юлдузлик касалига чалинган эмас. Мостовойнинг ўйинчилик пайтида майдонда турли қилиқлар чиқарганига келсак, бу унинг доим адолат талаб қилганидан далолатдир. Чунки у ҳеч қачон ютқазишни хоҳламаган. Бунинг нимаси ёмон? 

У учун ҳозир ҳам ўзини юқори олиш бегона. Бирор савол билан мурожаат қилсангиз, бемалол жавоб қайтаради. Яна ўзининг айтишича, терма жамоадан кетишига сабабчи бўлганига қарамай, Георгий Ярцевга нисбатан ҳеч қандай хусумати қолмаган ва доим қўл бериб кўришишга тайёр. Сашанинг ўзи ўша ҳолатни “кулгили” деб ёдга олади. Бу эса менга Владимир Висоцкийнинг машҳур қўшиғидаги сўзларни эслатиб юборади. Эсингиздами? “Кулгили, шундай эмасми, кулгили. Қачон сония етмайди? Етмас халқа. Етмайди ва етмайди”. Унинг фаолияти чўққида эмас, балки ғалвалар ичида якунига етгани барибир футболда ниманидир тугата олмаганини англатади. 

2003-2004 йил футбол мавсуми якунларига кўра, бир испан ҳафтаномаси “Сельта”даги уч футболчига алоҳида урғу бериб, шундай баҳо берганди: дарвозабон Оскар Каваллеро - тиргович, ҳужумчи Саво Милошевич - тўпурар, жамоа сардори Александр Мостовой - даҳо. Қандай портловчи сўзлар! 

Мостовой қачондир ўзи ҳам тан олган. “Кўнглим тубидаги энг катта орзуим Йохан Круифф давридаги “Барса”да ўйнаш эди. Тасаввур қилинг-а, Стоичков, Ромарио, Куман, Мостовой... Менимча, Лаудруп иккаламиз майдон марказида жуда яхши тандем бўлардик”. Лекин ҳаётда бундай бўлмади. Орзу орзулигича қолиб кетди. Афсус. Лекин уни бемалол мана шу таркиб ичида кўришни тассавур қилса бўларди. Ва ўйлайманки, улар орасида Мостовой йўқолиб қолмасди.

Денис Целих, журналист, ҳаммуаллиф.

Биринчи боб
ЯРЦЕВНИНГ ЁВВОЙИ СЎЗЛАРИ

... Мен бу ҳали охири эмаслигига умид қилгандим. “Спартак”дан таклиф кутаётгандим, аммо у ёқдан ҳеч ким қўнғироқ қилмади. Натижада фаолиятимни тугатиш кераклигини тушуниб етдим. 

Телефонимни ўчириб қўйдим. Ичимда - руҳий тушкунлик. Кўнгилга ҳеч нарса сиғмайди. Ҳатто давом этаётган Европа чемпионати ҳам. Мен ўша пайтдаёқ тушуниб етгандим: бу охири. Фаолиятимнинг охири... Ҳеч ўйлаб ўйимга етолмайман, наҳот ҳаммаси оддий тугаяпти. 

Кимдир айтади: Мостовой вақтида бутсаларини михга илди. Албатта, 35 - футболчи учун ажойиб ёш. Жароҳат туфайли кўплар бундан ҳам вақтли тугатишади. Лекин мен кўпроғини хоҳлагандим. Доим танишларимга токи тиззаларим қалтираб қолмагунча тўп тепавераман  деб айтиб келганман. Улар эса бунга жавобан кулишган. 2004 йилнинг ёзида яна бир-икки йил тўп тепишимга ишонардим. Аммо Испания билан ҳал қилувчи баҳс ҳаммаси тугашига сабаб бўлди. 

Ўша ўйиндан кейин, ҳали бу учрашувга яна қайтамиз, мен бутунлай шок ҳолатига тушиб қолдим. Ҳаммасидан ҳам Ярцевнинг гапи оғир ботди: “Мостовой футболчи эмас!” Албатта, бу ўйлаб топилган гап эди. Ўн йил футбол ўйнаб, “Спартак”дан сўнг, Франциядаги мавсумлардан кейин, “Сельта”да мен жамоа сардори бўлган пайтлардан сўнг ўртамиёна футболчи эканлигим ҳақида эшитиш ҳайратланарли эди. Агар Марадона билан солиштиришганида ҳам бошқа гап эди. Аммо мисол тариқасида шундай футболчилар айтилдики, улар футболда менга нисбатан анча кам нарсага эришган. Лекин улар - футболчи, Мостовой эса ҳеч ким. Даҳшат!

Ҳа, менда оддий бўлмаган характер - спортча, жангари ва мураккаб. Мен доим нимани ўйласам шуни гапираман, ҳеч қачон бировнинг ортига бекинмайман. Лекин ҳаётда тортинчоқман. Бир гал фаолиятимда шундай воқеа бўлганди. 1997 йил Борис Игнатьев бошқарувидаги Россия терма жамоаси саралаш ўйинида Кипр билан ўйнади. Ҳисоб 1:1 пайтида, учрашувнинг охирги дақиқаларида мен ўта қулай имкониятни йўққа чиқардим. Жуда қулай голли вазият эди. Дарвозадан атиги уч метр узоқда бош билан зарба йўлладим, бироқ тўп нотекис ерга тегиб, ўз йўналишини ўзгартириб юборди. Натижада ҳамма айбни менга тўнкаб, бир йилда Мостовой деган футболчи борлигини унутиб юборишди.

Клубда мен энг яхшилардан бири эдим, бироқ шунда ҳам терма жамоага чақирилмасдим. Ўшанда ақлим етмаганди: шундай бўлиши мумкинми? Демак, мумкин экан. Хуллас орадан етти йил ўтиб мени умуман четга чиқариб қўйишди. Бир ой давомида бечора телефоним қўнғироқлардан тинмади. Журналистлар қаердан қўнғироқ қилмади дейсиз: Испания, Португалия, Франция ва Германия! Мен бўлса бир неча кунга телефонимни ўчириб қўйдим. 

Журналистларнинг ҳиссиёти тушунарли эди: Россияни ўша мусобақада асосан икки футболчи орқали Еропада билишган ва ҳурмат қилишарди - Мостовой ва Аленичев. Кейин-чи нима бўлди, нимага Ярцев бундай йўл тутди? Ҳеч ким тушунмасди - ҳатто ўзим ҳам. Нима сабабдан менинг ўйиндан кейин айтган гапларим туфайли қандайдир жанжал чиқиши керак? 

Ўша вазиятни ҳозиргидек эслайман. Биз ҳаққоний ютқаздик. Кийим алмаштириш хонасидан чиқиб борар эканман, елкасида камера кўтариб олган бир қанча журналистни кўрдим. Ҳамма баланд овозда гапирарди: “Александр, майлими бир-иккита савол?” Гарчи кайфиятим жуда тушиб кетган бўлса-да, тўхтадим. Ўйин менга жуда ёмон таъсир қилганди.

Шу заҳоти саволлар бирин-кетин учиб кела бошлади. Саволлар ҳар хил тилда - испанча, французча, португалча. Атрофимни қирққа яқин одам ўраб олганди. Мен эса қўлдан келганча жавоб беряпман. Мендан сўрашди: 

- Нима учун жамоа ўйиннинг охирларида югурмади? 

Менинг жавобим:
- Балки физика етмай қолгандир.
- Нима учун?
- Машғулот жараёнида нимадир бошқача бўлган бўлиши мумкин.

Адашмасам, гуруҳдан чиқиш борасидаги имкониятлар ҳақида сўрашди, имконият чиндан ҳам тушиб кетганди. Қолаверса, бизни олдинда мусобақа мезбонларига қарши баҳс кутиб турарди. Ўйинимиз ўхшамаётган бир пайтда бизда ҳаммаси яхши, ҳали зўр бўлади дейишнинг ўзи аҳмоқлик эди. Мен нимадир нотўғри гап айтдимми? Бунга шубҳам бор. Лекин мени ҳатто халқ душманига чиқариб қўйишди. Бу футболда табиий ҳолми? 

Маълумот ўрнида
Мостовойнинг ўшанда айтган гапларини кўпчилик, жумладан, унинг терма жамоадаги шериги Ролан Гусев тасдиқлади. У ҳам Ярцев пайтидаги машғулот жараёнига ўз эътирозини билдирганди. “Испания билан кечган баҳс менда шундай таассурот қолдирдики, биз худди битта ўйинни ҳозиргина тугатиб, иккинчиси бошлаб юборгандек эди”, - деганди Гусев.

Испаниядаги уйимга қайтиб борганимдан сўнг менда ҳақиқий ҳафсаласизлик бошланди. Европа чемпионатининг қолган қисмини шунчаки лавҳаларда кўрдим. Ўзимча ўйладим: “Бу менга нима учун керак?” Аввалига қалбим чуқур жароҳат олгандек эди. Европа чемпионати давом этаётган бир пайтда футболчини ҳеч қандай сабабсиз терма жамоа таркибидан чиқариб ташлаш - ахир бу жаҳон тажрибасида мисли кўрилмаган ҳолат. Шундай бўлишига қарамай, мен юз берган воқеани матбуотга гапириб беришни хоҳламасдим. Тўғри, бир-икки марта интервью бериб, ҳеч кимдан хафа эмаслигимни айтдим, ҳаёт ҳамма нарсани ўз изига туширишини, бундай ҳолат ҳамма билан рўй бериши мумкинлигини гапирдим. 

Ярцев билан эса бошқа умуман гаплашмадим. Бунга зарурат ҳам йўқ эди. Ўз исмимни машҳур қилиш устида қанча йил ишлаган бўлсам, Ярцев бир ондаёқ ҳаммасини топтаб ташлади. Айнан ном орттириш учун меҳнат қилганман, шунчаки бекор юриш учун эмас. Ваҳоланки, бизда эллик фоиз футболчи айнан имиж учун четга кетишади. Битта гол уриб олгач, уч ой қаҳрамонлардек юришади. Мен эса нимагаки эришган бўлсам, ҳаммасини меҳнат орқали деб биламан ва бошимдан қандай қийинчиликлар ўтказганим фақат ўзимга аён. Қолаверса, кучли футболчи бўлиб етишиш, Европада ҳурматли деган номга лойиқ бўлиш учун биринчи навбатда ўзим меҳнатим қилганман. Охирги ўн-ўн беш йил ичида Россияда узоқ ва мазмунли фаолият олиб борганлар кўпчиликни ташкил қилмайди. Савол туғилади: менга Ярцевнинг аччиқ гаплари тегиб кетмаслиги мумкинмиди? 

Европа чемпионатидан кейин барча муаммоларим бир жойга тўпланиб қолди. Менга яхши шартнома таклиф қилган “Сельта” билан ўртада муаммолар юз берди. Шунингдек, оила ичида ҳам муаммолар юзага кела бошлади. Айниқса, Европа чемпионатидан кейинги дастлабки ой руҳий ҳолатимга жуда қаттиқ таъсир қилди. Аммо мен бу ҳали охири эмаслигига умид қилгандим. “Спартак”дан қўнғироқ бўлишини кутдим, лекин ҳеч ким чақирмади. Шундан сўнг фаолиятимни тугатиш ҳақидаги хаёлларга тез-тез берила бошладим. Дўстларим - Коля Писарев, Игорь Шалимов эса тинмай футболдаги охирги сўзни ҳали айтмаганимни бир неча бор эслатиб ўтишарди.

(Давоми бор...)

ШАХСИЙ ВАРАҚА

Александр Владимирович Мостовой

Туғилган санаси: 1968 йил, 22 август
Амплуаси: ярим ҳимоячи
Бўйи - 179 см.
Вазни - 76 кг.

ЦСКА футбол мактаби тарбияланувчиси.

Футболчилик фаолияти: “Красная Пресня” (Москва), “Спартак” (Москва), “Бенфика” (Португалия), “Кан” (Франция), “Страсбур” (Франция), “Селта” (Испания), “Алавес” (Испания).

Собиқ иттифоқ олий дивизионида 1987 йил, 7 июнь куни ўз дебютини нишонлаган. Жами 106та ўйинда майдонга тушиб, 34та гол урган. Португалия чемпионатида 9та учрашув ўтказган. Франция чемпионатида 76 ўйинда майдонга тушиб, 18та гол урган. Испания чемпионатидаги кўрсаткичи: 240 ўйин, 57 гол.

Собиқ иттифоқ терма жамоасида 15та ўйин ўтказиб, 3 гол урган. Россия терма жамоасида эса 50та учрашувда майдонга тушиб, 10та гол урган. 

Эришган ютуқлари:

Собиқ иттифоқ чемпиони: 1987 й, 1989 й. 

Собиқ иттифоқ Кубоги соҳиби: 1992 й. 

Португалия Кубоги соҳиби: 1993 й. 

Интертото Кубоги соҳиби: 2000 й. 

Жаҳон чемпионати иштирокчиси: 1994 й, 2002 й. 

Европа чемпионати иштирокчиси: 1996 й, 2004 й. 

Ёшлар ўртасида Европа чемпиони: 1990 й. 

Собиқ иттифоқ чемпионатининг “Энг яхши дебютант” соврини: 1987 й.

“Россия спорт қўмитасининг 80 йиллиги” медали соҳиби.