Таҳлилий мақола. Лигалар савияси ўртасидаги катта фарқ

Шу сабабли бундай вазиятда футболи тараққий этмай қолган давлатлар худди ривожланишдан тўхтаб қолгандек кўринади. Чунки бошқалар кучайгандан кейин ўша жамоа кучсизланади ва футболнинг савиясизлиги вужудга келади. Муваффақиятларга эришиш учун дастлаб ўша ҳудудда футболни ривожлантиришга ҳаракат қилиш керак. Шундагина терма жамоа ва миллий чемпионат ҳам кучаяди.
Футболнинг янада тараққиётга эришишида мамлакат лигалари ўртасидаги фарқнинг ўта катта бўлмаслиги муҳим ўрин тутади.

Эътибор қилинг, сўнгги йилларда олий лигага биринчи лигадан чиққан қайси жамоа ўзининг аввалги таркибининг ўзагини сақлаб қолган ҳолда юқори лигада қолишни уддалади ёки ўртамиёна ўринлардан бирини банд этди? Охирги мавсумларда биринчи лигадан чиққан жамоалар ўз таркибларини камида саксон фоизга ўзгартиришмоқда. Бундай рақам Европа ёки Жанубий америкалик, наинки Осиёнинг бир неча мамлакатларидаги футбол мутахассислари ва ишқибозларини ҳам ажаблантириши мумкин. Ўша давлатларда юқори лига билан ундан пастки лига орасидаги фарқ жуда катта ва сезиларли даражада эмас.



Ҳар ҳолда, пастки лиганинг дастлабки олти-етти жамоаси юқори дивизионнинг ўртамиёналари билан бемалол жиддий кураш олиб бора олади. Бизда эса сўнгги пайтларда бундай воқеаларга умуман гувоҳ бўлмаяпмиз. Биргина “Машъал” аввалги таркибини сезиларли даражада ўзгартирмасдан ўртамиёнага айланди, бироқ аслида бу жамоани савиясиз легионерлар биринчи лигага равона қилганди.

Тафовут катта бўлган ҳолатларда футболчиларнинг икки гуруҳга яққол ажралиб қолишини айтиш мумкин. Мисол учун, ўзимизда аксарият вазиятларда олий лига йўлланмасини қўлга киритган клублар таркибларини тубдан ўзгартиришга ва ўз сафига олий лигада тўп сурган футболчиларни қўшиб олишга ҳаракат қилишади. Натижада ўйинчилар икки тоифага ажралиб қолади - олий ва биринчи лига футболчилари. Эътибор қилсак, олий лигадан тушиб кетган жамоа футболчилари келаси йилни яна юқори лигада ўтказишмоқда. Демак, орадаги савия жуда катта фарқни ташкил этяпти. Шунинг учун биринчи лигада тўпурарлар қаторида юрган ҳужумчилар ҳам, ишончли ўйин намойиш қилаётган бошқа футболчилар ҳам олий лига клубларидан ўрин ола билишмаяпти.

Албатта, аксарият ҳолларда. Ўтган мавсумда биринчи лигадан олий лига жамоасига ўтган футболчилар бўлди, бироқ у қадар кўп миқдорда эмас. Бу борада Европанинг энг кучли чемпионатларида вазият юқори даражада, яъни Италияда "В" сериядан "А" серияга ўтган ўйинчилар ўзларини кўпроқ кўрсата олишади. Биздаги бундай аҳволга жамоаларнинг иқтисодий кўрсаткичлари орасидаги фарқ ҳам сезиларли даражада таъсир кўрсатади. Пул йўқ жойда яхши жамоа тузиш қийин. Тузса бўлади, аммо бунинг учун катта ҳаракат ва интилиш зарур. Ҳозирча интилишлар талаб даражасида эмас.

Айнан мана шундай ҳолатлар кейинчалик мавсум оралиғида ўтишларнинг, яъни трансферларнинг ҳаддан зиёд кўп миқдорда қайд этилишига сабабчи бўлади. Бунга бир тарафдан клублар футбол академияларининг ҳеч бўлмаганда қониқарли ишламаслигини билдирса, иккинчи томондан лигалар ва футболчилар ўртасидаги фарқ худди ер билан осмонча эканлигини исботлаб туради. Айтайлик, Англия ёки Германияда юқори лигага қўшилган жамоалар ўзларининг аввалги таркиблари билан анча кучли ўйин намойиш этиб беришади. Афсуски, ҳозиргача биз бундай воқеага деярли гувоҳ бўлмадик. Ўзининг илк мавсумида премьер-лигада "Сандерленд", "Саутгемптон" сингари клублар турли шов-шувли натижаларни келтириб чиқаришган. 1997 йилда эса Германияда йигирманчи асрнинг кульминацион ҳодисаларидан бири содир бўлганди. Ўшанда иккинчи бундеслигадан бундеслигага йўлланма олган "Кайзерслаутерн" "Бавария", "Боруссия" ҳамда "Вердер" сингари етакчиларни ортда қолдириб, мамлакат чемпионлигига эришганди.



“А” серияда ўтган мавсум “Верона” барчани ажаблантирди. Демак, бу мамлакатларда лигалар орасидаги фарқ жуда сезиларли даражада эмас. Айни пайтгача эса юртимизда бундай жамоалар бўлмаган. "Самарқанд-Динамо", "Академия" сингари клублар бир уринишда бешинчи ўринни забт этишган, лекин уларнинг таркиби саксон фоизга ўзгариб кетган. Бир йилдаёқ халқаро мусобақаларда қатнашишни уддалаб бўлган "Бунёдкор" тўғрисида ҳам шундай дейиш мумкин. Тўғри, жамоа дебютант эди, бироқ футболчилар эмас. Биргина “Машъал” жорий мавсумда таркибни кам ўзгартирган ҳолда юқорироқ поғонадан ўрин олиш имкониятига эга бўлиб турибди. Биз бу билан олий лигага йўл олган жамоаларнинг ўз таркибларини маҳоратли ёки тажрибали футболчилар билан кучайтириб олишига қаршилигимизни айтмоқчи эмасмиз. Бу каби воқеалар клуб ҳал қиладиган ишлар саналади. Лекин бунда футболдан кўра жамоа кучайиши кўпроқ бўлади.

Миллат ва терма жамоа учун эса футболнинг ўсиши муҳимроқ ҳисобланади. Лига ва футболчилар ўртасидаги фарқнинг ошиши олий лига янги чиққан жамоаларга иқтисодий жиҳатдан қўшимча муаммолар ҳам тўғдиради. Янги ўйинчиларни сотиб олиш ёки таркибни тубдан янгилаш арзонга тушмаслиги барчага маълум. Эҳтимол, дебютантлар юқоридаги сабаб туфайли шундай йўл тутишаётгандир. Таркибнинг янгиланавериши эса жамоанинг характери йўқолишига, аниқроғи бундай характернинг умуман пайдо бўлмаслигига олиб келади. Хориж терма жамоалари ёки клублари ҳақида суҳбатлашар экансиз, уларнинг номи айтилиши билан биринчи навбатда кўз олдингизга ўша жамоа намойиш этадиган ўйин услуби, характери, етакчи футболчилари кўз олдингизга келади. Ўзимизнинг олий лигада эса бундай жамоалар сони нари борса, беш ёки олтитани ташкил этади.

Лигалар орасидаги фарқдан энг катта зарар кўрадиган мусобақа ўша мамлакат кубогидир. Шу сабаб билан Ўзбекистон Кубогида йилдан-йилга интриганинг йўқолиб бораётганини изоҳлаш мумкин. Янги асрда биргина "Трактор" ва “Шўртан”финалга чиқиб, ишқибозларнинг қизиқишини оширгандек бўлди, бироқ ундан кейин финалларда фақат ўша пайтдаги етакчилар ўйнаб келишяпти. Агар биринчи лига жамоалари ҳам Кубокка жиддий эътибор қаратиб, бор кучлари билан тўп суришганда, балки мухлислар худди Европада бўлгани каби кўплаб кутилмаган натижаларга гувоҳ бўлишлари ва кубок беллашувларини орзиқиб кутишлари мумкин эди. Эҳтимол, биринчи лига жамоалари Ўзбекистон Кубогида муваффақиятли ўйнашга ҳаракат қилаётган бўлишлари мумкиндир, аммо лигалар ўртасидаги катта тафовут бунинг натижаларда акс этишига умуман йўл қолдирмаяпти.



Натижада нимчорак финалдан бошлаб учрашувлар олий лига клубларининг ўзаро баҳсларига айланиб қолмоқда. Бу қизиқишни тушириб юборади деб, юз фоиз ишонч билан фикр билдириш ҳам нотўғри бўлар, шунга қарамай, қуйи лига жамоаларининг унда яхшироқ иштирок этишлари мусобақа савиясини оширишини ҳеч ким инкор этмаса керак. Лигалар орасидаги фарқнинг катталигини ўзаро учрашувларда сездирмаётганликлари сабабли жаҳоннинг бир неча давлатларида кубок баҳслари чемпионатдан кўра анча-мунча шиддатли ва муросасиз кўриниш олади. Бир кўп йиллар муқаддам Францияда тўртинчи дивизион вакили "Ним" Кубок эгалари Кубогига йўл олганди. Англияда ҳам тез-тез қуйи лига жамоаларининг чорак ва ярим финалларга етиб келишини кузатамиз.

Энг муҳими, мана шундай ҳолатда футболчилар ўртасида терма жамоага номзод бўлишга ва асосий таркибдан жой олишга бўлган кураш анча кескин тус олади. Рақобат катта бўлган жойда ўсиш юзага келиши ўз-ўзидан тушунарли. Лигалар ўртасидаги фарқ қисқаргач, юқори дивизионда ўйнаётган клублар орасидаги фарқ ҳам қисқаради. Бу табиий ҳол, чунки юқорига ҳаракат қилган пайтда кимдир яққол равишда бошқалардан ўзиб кета олмайди. Ўзиб кета олса ҳам, бунга осонлик билан эриша олмайди. Бизда бундай вазият юз бергудек бўлса, футболимиз ва терма жамоаларимиз улкан фойда кўришади. Биринчидан, футболимизда ривожланиш ва оммавийлик кўпроқ намоён бўла бошлайди. Қолгани мураббийларнинг фаолиятига боғлиқ бўлган ишга айланади.


Беҳзод НАЗАРОВ.