Нима қилсак Кубокка бўлган эътибор кучаяди? (Мулоҳаза)

Кубок кимга керак? Аввало мана шу саволга жавоб беришга уриниб кўрамиз. Бизда Кубок биринчи навбатда Осиё чемпионлар лигасида ўйнашни хоҳлайдиган жамоага керак. Чунки ОФК клубларни лицензиялаш тизимига кўра, жамоа ички чемпионатда қайси ўринни эгалламасин, Кубокда зафар қучса тўғридан-тўғри чемпионлар лигасида қатнашиш ҳуқуқига эга бўлади. 

Айни пайтда олий лигамизда ҳам инфратузилма, ҳам маблағ томонлама ОЧЛда ўйнай оладиган тўртта клуб бор. Булар - "Локомотив", "Насаф", "Пахтакор" ва "Бунёдкор". Олдин "Нефтчи" ҳам шулар сафида эди, аммо ҳозирги кунда фарғоналиклар ўйин ва таркиб томонлама анча кучсизланиб қолишган. Натижада мана шу тўртта клубдан учтаси ҳар йили ОЧЛда иштирок этиб келмоқда. 

Бошқа жамоалар Кубок ўйинларига жиддий эътибор қаратишмайди ва бу борада уларни ҳам тўғри тушунамиз. Биринчи навбатда клубларда йиллик бюджет олий лигага қараб белгиланади ва кучли тўртликни ҳисобга олмаганда, бошқалар учун Кубокда қанча узоққа бориш шунча харажат дегани. Шунинг учун ҳам олий лиганинг баъзи жамоалари биринчи босқичдаёқ биринчи лига клубларига мағлуб бўлиб, Кубокдаги иштирокни тўхтатишни маъқул кўришади ва бундан сира хафа бўлишмайди. 

Кубокда қатнашаётган жамоа қанча узоқ юриш қилса, сарф-харажат шунча ортиб бораверади ва бу уларга тўғри келмайдигандек кўринади. Аввало бюджетдан пул кетаверади ва ҳеч бир фойда кўрилмаганидан кейин ўша жамоада бизга нима деган ўй келади ва шу ондаёқ ўз юришини тўхтатади. Бошқа томондан эса, аксар клублар финалга чиққани билан ютишга кўзи етмайди ва чиқиб ютқазгандан кўра, ўша ерга бормасдан чиқиб кетганимиз маъқул дейишади.

Мана шуларни ҳисобга олган ҳолда Ўзбекистон Кубогига бўлган эътиборни ошириб, бош совринни қўлга киритиш йўлида клублар ўртасидаги рақобатни янада кучайтирса бўладими? Бўлади, албатта. Бунинг учун биринчи галда ҳар бир босқич учун ютган жамоаларга пул мукофоти беришни йўлга қўйиш керак. Шундагина мусобақага бўлган қизиқиш ортиши мумкин. 

Биз доим ПФЛни танқид қилиб келамиз: чемпионатни қизиқ ўтказмаяпти, Кубок ўйинларига эътибор кам, хуллас шу ва шунга ўхшаш гаплар билан. Лекин бир нарсани ёдда тутайлик, ПФЛ мусобқақа ўтказувчи ташкилот, уни чиройли ёритувчи эмас. ПФЛ олий лига ва биринчи лига, шунингдек Кубок ўйинлари тақвимини тузади ва ўйинларни назорат қилиб боради. Ютган жамоаларни тақдирлаш ПФЛнинг ваколатига кирмайди. Лекин биз хоҳлаётган нарсани йўлга қўйиш учун катта-катта компанияларнинг ёрдами керак бўлади. 

Масалан, Россияда "Росгосстрах" суғурта компанияси РФПЛнинг титул ҳомийси ҳисобланади ва албатта қандайдир миқдорда пул ўтказиб беради. Агар шу усулни биз ҳам ҳеч бўлмаса Ўзбекистон Кубоги баҳсларида қўлласак, биринчи навбатда ҳомийлик қиладиган компания ютади, иккинчидан, жамоаларнинг Кубокка бўлган эътибори ортади, учинчидан ҳеч бир баҳс шунчаки тарзда ўтмайди, кураш кескин кечади, бу эса одамларнинг стадионга янада кўп келишини таъминлайди. 

Эҳтимол катта компаниялар учун ўзбек футболи унча қизиқ эмасдир, лекин улар бу ўринда ўйинни эмас, кўпроқ стадионга келадиган одамлар сонини ва рекламани ўйлашлари лозим. Масалан, Ўзбекистон Кубоги кейинги йилдан "Coca Cola - Uzbekistan Cup" деб номланди дейлик. Бунинг учун "Coca Cola" компанияси аввало ПФЛ, шу билан бирга телевидение билан ҳомийлик шартномаси имзолайди ва пул тикканидан кейин ўйинлар тақвимига керак бўлса ўз муносабатини билдиради. Шу қаторда телевидениедан имкон қадар ҳар бир баҳсни бўлмаса ҳам, марказий учрашувларни тўғридан-тўғри эфирга узатилишини сўрайди (агар ҳомийлик шартномаси телевидение билан ҳам тузиладиган бўлса).

Энди асосий масалага ўтамиз. Ўзбекистон Кубоги олтита босқичдан иборат: Ўтиш босқичи, 1/16 финал, 1/8 финал, 1/4 финал, 1/2 финал ва Финал. Бу ерда нечта ўйин бўлиши эмас, балки нечта жамоанинг кейин кейинги босқчига йўл олиши қизиқтиради. Чунки тақвимга кўра, масалан биринчи ўтиш босқичида ҳамма жамоалар ҳам ўйнамайди. Кимнинг жуфти бўлса ўйнайди, ўз жуфти бўлмаган клублар тўғридан-тўғри 1/16 финалга чиқишади. 

Масаланинг шу томонидан келиб чиққан ҳолда ҳомийлик қиладиган компанияни кейинги босқичга чиқадиган ғолиблар сони қизиқтиради. Фикримизни яна "ҳомийлик қиладиган компания - "Coca Cola" мисолида давом эттирамиз. Ўзбекистон Кубоги сеткасига кўра 1/32 финал (ўтиш босқичи) ўйинларидан сўнг 14 жамоа кейинги босқичга йўл олади. 1/16 финалдан бошлаб олий лига клублари курашга қўшилади ва 14 ўйиндан сўнг яна 14та жамоа 1/8 финалга йўл олади. 1/8 финалдан кейин 8та жамоа 1/4 финалга чиқади, 1/4 финалдан кейин 4та жамоа ярим финалга йўлланма оладиди. Ярим финал ўйинлари бўлиб ўтгач, якунда иккита жамоа финалга йўл олади ва ҳал қилувчи финалдан сўнг биз БИТТА ғолиб номини билиб оламиз. 

Энди клубларни мукофотлаш, яъни мавзунинг молиявий томонларига ўтсак. Айтайлик, биринчи босқичда пул тикадиган компания ғалаба қозонган ҳар бир жамоа учун 10 млн. сўмдан мукофот пули ажратади ва босқичма-босқич мукофот жамғармаси ортиб бораверади. Натижада қуйидаги рақамлар юзага келади: 

1/32 финал. 14 ғолибнинг ҳар бирига 10 млн. сўмдан жами 140 млн. сўм

1/16 финал. 14 ғолибнинг ҳар бирига 20 млн. сўмдан жами 280 млн. сўм

1/8 финал. 8 ғолибнинг ҳар бирига 40 млн. сўмдан жами 320 млн. сўм

1/4 финал. 4 ғолибнинг ҳар бирига 60 млн. сўмдан жами 240 млн. сўм

1/2 финал. 2 ғолибнинг ҳар бирига 80 млн. сўмдан жами 160 млн. сўм

Финал. Ғолибга 150 млн. сўм

Бунда жами кетадиган пул миқдори 1,290,000,000 (Бир миллиард 290 миллион) сўмни ташкил этади. Хўш, компания шунча пул сарфлаб нимага эриши мумкин? Биринчи навбатда ўз брэнди номини янада халқ орасига киришиб боришини таъминлайди. Стадионлар атрофи ўша компаниянинг баннер ва реклама тўсиқлари билан тўлдирилади. Агар телевидение билан шартнома тузиладиган бўлса, ўйин вақтида шарҳловчи компания номини айтиб кетади, стадиондаги баннерлар экран орқали йирик планда намойиш этилади, ҳар ҳолда бу ҳам реклама. Ва энг муҳими, ўша компания ўз рақобатчиларидан бир қадам олдинда юришини, шу билан бирга ўзбек футболига бефарқ эмаслигини намоён этади.

Ўзбек футболининг янада ривожланишини хоҳласак, футболимизга мана шундай янгилик кириб келиши даркор. Чунки бугунги кунда Ўзбекистон Кубогини ютиш ОЧЛга тўғридан-тўғри йўлланма беришдан ташқари бошқа ҳеч қандай рағбат бермаяпти. Ва ўз навбатида бу ҳам аксар клубларнинг Кубок ўйинларига панжа ортидан қарашларига сабаб бўлмоқда. Лекин айтиб ўтганимиздек, ҳар бир босқич учун қанчадир миқдорда ютган жамоаларга мукофот бериладиган бўлса, ўйлаймизки кураш янада кескин кечади. Жамоалар ҳеч бўлмаса, ўз сарф-харажатларини қоплаш учун ҳам астойдил баҳс олиб боришади. Лекин буларнинг бари тахмин холос. Бошқача айтганда, ширин хаёлларга берилишнинг оқибати. Лекин бир кун келиб бизда ҳам футбол ўз титул ҳомийсига эга бўлади дея умид қилиб қоламиз. Айтганча, мақолани ўқиб хаёлга берилиб ўтиргунча бугун кечки пайт "Бунёдкор" ва "Динамо" ўртасидаги Кубок ярим финал ўйинига келишни унутманг. 

Х.Холиқов.