Ҳикоя. ФУТБОЛ ФАЛСАФАСИ

Соғлом танага ўйлаб кўрилса, бундай жамоа Олий лигада ўйнашга ҳақлими?


Футболчи халқига бу иккинчи даражали муаммолар эди, албатта. Бу билан ўйинчиларга пул керак эмас, деган фикрдан йироқман. Тирикчилик, рўзғор деган гаплар уларга бегона эмас. Аммо, футболчи учун энг муҳим нарса – футбол! Ўйингоҳга мухлис кириб турганда кўзга пул кўринадими! Жамоанинг иши орқага кетаётган ўша вақтларда бизга энг ёмон таъсир қиладигани – ўйинларни кетма-кет бой бераётганимиз эди. Бундан уч-тўрт мавсум аввал чемпион бўлган, Осиё кубокларида ўйнаган, ўйнаганда ҳам қотириб қўйган жамоа ўртамиёна жамоаларга ҳам уй учрашувларини бой бера бошлади. Авваллари “Пахтакор” ёки “Нефтчи” бизга қарши ҳадиксираб майдонга тушарди, ўйинни ҳимоядан бошларди. Бундай вақтларда тўп суриш жуда роҳат эди. Тўпни ҳимоя ва ярим ҳимояда обдон юмалатиб, рақибларни асабини “еганимиздан” кейин ҳилвирашга тушган ҳимоя қўрғонини “кемирардик”. Буниси ҳам ҳолва, ўша вақтдаларда салкам Эроннинг “миллий”сини жамлаган “Истиқлол”га қарши ўйинимиз зўр чиққанди. Олег Шацких дегич ҳужумчи “Истиқлол”нинг бутун бошли ҳимоясини уялтириб, “покер”га эришганди.


Хуллас, омадсиз мавсум бошланди-ю заҳирадагилар ва ўринбосарлардагиларга иш топилди. Аввалги тўрт турда “Динамо”, “Андижон”, “Бухоро” ва “Пахтакор”га енгилгандик. Мухлислар сафи ҳам сийраклашиб қолганди. Бу сафарги “Трактор” билан ўйинимиз ўз уйимизда эди. Ўйиндан олдин бош мураббий Авхат Хабибуллин мени чақирди.

-Менга қара, бугун “асосий”да тушасан, тайёрлан! – деб қолди.
Нима дейишимни билмай қолдим. Ўн етти ёшда эдим. Бирор марта асосий таркибда тушмаганман. Ҳатто заҳирадан ҳам. Бунинг устига ҳужумчи бўлсам, “Трактор”нинг бўйдор ҳимоячилари орасида кўзга кўринмай қоламан... Шу ўйлар исканжасида Авхат акага нима дейишни билмай қолдим.


-Тушуниб турибман, иккиланаяпсан, - деди Авхат ака. – Лекин сен қўрқма, асосийси сенга ишонаётганларини эсингдан чиқарма.
-Хўп...


-Шацких ҳам келган, ўйинни кўрмоқчи.
Ҳаяжоним икки қатла ортди. Олег Шацких келган бўлса-я!? “Ҳужум қироли”ўйинчи кўз ўнгида қандай ўйнайман. Жароҳати туфайли Шацких футболдан бир муддат четда юрган вақтлари эди. Бир томондан қўрқув бўлса, иккинчи томондан шундай ўйинчи ўйинимни томоша қилишидан фаҳр ҳиссини туярдим.

Авхат ака елкамга қоқиб қўйди.
Ўйин олдидан жамоага сўнгги кўрсатмалар бўлди. Мураббийнинг бир гапидан роса ҳижолат бўлдим: “бутун жамоа ягона ҳужумчи учун ўйнайди!” Анчадан бери жамоа билан бирга шуғулланаётган бўлсам ҳам шерикларим қаршисида ноқулай аҳволга тушдим.
Ўйинга чиқдик. Ҳакам ҳуштак чалди. Ўйиндан аввалги ҳаяжон ўз-ўзидан йўқолиб, ўйинга киришиб кетдим. Ёшлик шижоати ўз сўзини айтганиданми – нуқул прессинг қилардим. Майдон четидаги Авхат ака бўлса “кўп югурма, кучингни сақла!” деб кўрсатма берарди. Лекин тўп яна ҳимоячиларга тушса беихтиёр тезлик олардим.
Тажрибали меҳмонлар барибир тўпни назорат қила бошлашди. Биз эса тўпсиз қолганимиздан кўп югурардик. Лекин қарши ҳужумларда икки марта қочиб кетдим. Биринчисида сўнгги сонияларда ҳимоячи “подкат” билан тўпни олган бўлса, иккинчи марта тезлик олганимда ҳимоячилар анча орқада қолиб кетди. Бутун ўйингоҳ бирдек оёққа қалққанини сездим. Ҳамма мени олқишларди. Дарвозабон билан бирга-бир чиқишим муқаррар эди. Дарвозабон буни фаҳмлаб, ўз жойини ташлади-да жарима майдонидан ҳам чиқиб оёқларим остига ташланди. Нима бўлганини билмайман... Кўзимни очганимда мухлисларнинг бақир-чақирлари тинмаган, атрофимда ўйинчилар, кимлардир баҳслашар, “қизил! қизил!”, деган овозни эшитардим. Кейинроқ маълум бўлишича, дарвозабонга сариқ карточка кўрсатилган, шундоқ жарима майдони чизиғи устида жарима тўпи белгиланган, жамоамиз сардори эса ҳакамдан дарвозабонни майдондан ҳайдашни талаб қиларди. Ҳакам барибир қарорини ўзгартирмади.


Жарима тўпи ноаниқ тепилди-ю биринчи бўлимни якунладик.
Кийиниш хонасида ўтирарганимизда Авхат ака билан ўша машҳур Олег Шацких кириб келди. У тўппа-тўғри менинг ёнимга келди. Кулимсираб, деди:


-Яхши ўйнаяпсан, бўш келма!
Кумиримдан шундай эътирофни эшитиб, ноқулай аҳволга тушдим. Шацких бу билан қаноатланмай Авхат акага юзланиб:
-Абдулич, рухсат бер, ҳужумчинг билан гаплашиб олай, - деди.


-Яхши, Олег, - деди Авхат ака.
Шацких елкамга қўлини қўйиб, ташқарига бошлади. Коридорга чиқдик.
-Биласанми сенга нима етишмаяпти, - дабдурустдан гап бошлади у.
Мен бош чайқадим.


-Сенда тезлик ҳам, дриблинг ҳам зўр! – давом этди Шацких. –Фақат бир нарсани яхшилаб тушуниб олишинг керак. Тўпни қабул қилиш! Шунга эътибор бермаяпсан. Техниканг ёмон, демоқчи эмасман. Тўпни қабул қилаётганингда шундай тургинки, тезлик олганингда тўп олдингда, ҳимоячилар оёғидан анча нарида бўлсин, тушундингми?
Ростини айтсам, унинг бу гапларига қойил қолдим. Қанча-қанча мураббийлар қўл остида ўйнаган бўлсам, улардан бир нарсани такрор-такрор эшитардим: “футболда каллангни ишлат!”. Амалда каллани қандай ишлатишларига унчалик ақлим етмасди. Шацкихнинг маслаҳати кўп нарсага ойдинлик киритиб берганди. Футболда тўпни қабул қилиш жуда муҳим элемент ҳисобланади. Тўпни шундай қабул қилиш керакки, агар ўйлаш учун фурсат керак бўлса, рақиб ўша фурсат ичида тўпга етиб кела олмасин. Бундай фурсат кўпи билан икки-уч сония. Ана шу сонияларда жуда кўп нарсалар ҳал бўлади. Айниқса, тўп плеймейкерларга келиб тушганда. Бу оддий футбол фалсафаси эди. Буларни билсамда ўйинда эсимдан чиқиб қолаверарди. Лекин Шацкихнинг гаплари шундоқ миямга ўрнашди.


-Тўп билан тезлик олдингми, у ёғига, биринчидан бемалол алдашинг мумкин, иккинчидан, ҳимоячилардан қочишинг мумкин, - давом этди Шацких.
Тушундим, дегандек бош ирғадим.


-Кейинги асосий ва муҳим элемент – алдамчи ҳаракат! Гавданг билан! Ўйинчиларни алдаб ўт, деётганим йўқ. Дарвозабон билан қолганингда қандай зарба берасан? – кутилмаган сўраб қолди у.
Ўйлаб ўтирмай жавоб бердим:
-Олис бурчакка...


-Йўқ! – кечкин деди Шацких. –Ўткир бурчак остида дарвозага зарба берадиган бўлсанг олис бурчак, лекин сен марказдан кирадиган бўлсанг бир томонга ҳаракат қилиб, қарама-қарши томонга зарба берасан. Худди пенальти тепаётгандек, тушундингми?
-Ҳа.


-Яхши. Ичкарига кирсак ҳам бўлади, юр!
Биргалашиб ичкарига кирдик. Авхат ака зўр бериб тактикани тушунтирарди...
Иккинчи бўлим бошланди. Биз ўйинни анча юқори темпда бошладик. Кетма-кет ҳужумлар уюштирдик. Лекин бу кўпга чўзилмади. Меҳмонлар аста-секин ташаббусни қўлга олишди. Биз энди тўпни олиш учун кураша бошладик.
Рақиблар бурчак тўпи тепишганда ҳимоячиларимиздан бири боши билан тўпни қайтарди. Ҳаводаги тўп томон тезлик олдим. Тўп тушиб келаркан уни қабул қилиш, ортимдан изма-из келаётган ҳимоячини бир ҳаракат билан ортда қолдириш ҳақида ўйлардим.
Аста лирик чекиниш қиламиз. 97-йилдаги “Олимпийский”да “Динамо” “Реал”ни қабул қилган, ҳужумда Андрий Шевченко. “Реал”нинг марказий ҳимоячиси Мигел Санчес Шевченкони майдоннинг ҳар қарич ерида таъқиб қилади. “Динамо” асосан қарши ҳужумда ўйнайди. Бу машҳур Лобановскийнинг ўйинга танлаган тактикаси эканини кейинчалик маълум бўлади. У майдон марказини “Реал”га бутунлай топширган, Европа грандини қарши ҳужумларда жазолаган эди.
Қарши ҳужумлардан бирида Шевченко ўз дарвозасига юзланиб турганига қарамай тўпни қабул қилиб, сониянинг ўндан бир лаҳзасида шундай ташлайдики, тўп ўндан анча олдинга тушиб, унинг ортидан юрган Санчесни анча ортида қолдиради. Қолган ишни ҳужумчининг тезлиги ва қойилмақом дриббинги бажаради. Ҳаводан келаётган тўпни кўзларимни узмай турарканман, хаёлимдан яккаш ўша нарса ўтарди. Тўп ерга тушай деганида бир ҳаракат билан уни олдинга ташладим-у яшин тезлигида ортимга ўгирилдим. Тезлик олиб, тўпни эгаллаганимда ҳимоячи анча ортда қолиб кетганди. Шацкий шу нарсани айтмаганмиди!


Дарвозабонга ўйинда иккинчи марта юзлаша бошлагандим. Бу сафар у ўрнини ташлаб чиқмади. Сабаби ундан олдинда икки ўйинчи бор эди. Уларни алдаш ва қочиб кетиш қийин бўлмади. Дарвозабон билан яккама-якка қолганимда уни алдадим – у тўпни бошқа бурчакда кутганди, мен эса қарама-қарши томонга тўпни йўналтирдим.
Ўйингоҳда қандай бақир-чақир кўтарилганини таърифламоқчи эмасман. Бутун бошли ҳикояда мана шу вазият ҳақида ҳам сўз юритмоқчи эмасман. Баҳс мавзуи бутунлайин бошқа нарса – футбол фалсафаси.


Кейинчалик ўйинларда бир нарсага амин бўлдим – деярли ҳамма ўйинларда бир нарса такрорланаверади. Даврий қонуният каби. Лекин ўйинчилар бунга эътибор беришмайди. Мендан “футбол юлдузлари қандай туғилади?”, деб сўраганларида дадил жавоб беришим мумкин: футболдаги ўша даврийликни тушунган, уни инкор қилмаган ўйинчилар юлдуз бўлади.


Шевченко ўша финтини бошқа ўйинларда ҳам кўрсатди, ўз миллий термаси, “Динамо” ёки “Милан” учун муҳим голларни киритди. Мигел Санчесдек донғи достон неча-неча ҳимоячиларни доғда қолдирди.
Ўшанда, Олий лигада дебют қилиб, илк голини киритган ўн етти ёшли ўсмир ҳам оддий ўйинчилар ҳам, юлдузлар ҳам футболни турлича англашларини тушуниб етганди. Футбол бу фақат дарвозага гол уриш эмас, уни мунтазам бажариш эканини фаҳмлаганди.
Миллионлар ўйинининг бу фалсафаси ортида иқтидор, машаққатли меҳнат ва нозик сезги бўлиши бир умрга миямга ўрнашганди...


Бахтиёр АБДУҒАФУР