Kapadze, Lyov, Bilich – kimning o'yin uslubi O'zbekistonga mosroq?

O'zbekiston futbol associaciyasi jahon chempionati oldidan bosh murabbiy lavozimiga nomzodlarni ko'rib chiqmoqda. Ular orasida amaldagi murabbiy Timur Kapadze, shuningdek, xalqaro miqyosda katta tajribaga ega ikki murabbiy – Yoaxim Lyov va Slaven Bilich bor. 

O'FA oldidagi qaror oddiy murabbiy tayinlashdan ko'ra muhimroq hisoblanadi. Ushbu qaror Timur Kapadzening joriy o'yin uslubini saqlab qolish va mahalliy futbolchilar bilan bog'liq etarlicha bilimga ega ekanligi hamda ular bilan bir-birini yaxshi bilishidan foydalanish yoki Yoaxim Lyov va Slaven Bilich kabi yangicha fikrlaydigan shaxsni jalb etish o'rtasidagi strategik tanlovni o'z ichiga oladi.

Timur Kapadze

Futbolchilik faoliyatida O'zbekiston terma jamoasi safida 119 ta o'yin o'tkazgan Timur Kapadze yanvarda Srechko Katanec salomatligi tufayli o'z lavozimini tark etganiidan so'ng bosh murabbiy etib tayinlandi. U ilgari O'zbekiston U-23 terma jamoasi bilan Olimpiya o'yinlarida ishtirok etdi, shuningdek, milliy terma jamoada bosh murabbiy va yordamchi murabbiy lavozimlarida ishladi. Uning bu vazifaga tayinlanishiga jamoani va o'yinchilarni yaxshi bilishi, murabbiylik qobiliyati, futbolchilar orasidagi obro'si hamda jahon chempionati saralash o'yinlari oldidan qisqa vaqt ichida yuqori maqsadlarni ko'zlangani sabab bo'ldi.

Timur Kapadze hujumkor o'yin uslubiga asoslangan murabbiylik falsafasiga ega. Biroq uning o'zi ushbu uslub futbolchilarning mahorati va texnik qobiliyatiga, shuningdek, himoya mustahkamligiga mos bo'lishi kerakligini alohida takidlagan.

Kapadze qo'l ostida O'zbekiston "total futbol" uslubini qo'llab, to'pga egalik qilishda ustunlikka va raqib darvozasiga kuchli bosim o'tkazishga etibor qaratmoqda. Bu uslub Katanec davridagi "ehtiyotkorona" uslubidan tubdan farq qiladi. Jamoa samarali pressing va qarshi hujumlar orqali raqiblarni bir necha bor xato qilishga majbur etdi. 

Yangi murabbiyni tayinlashdan maqsad Jahon chempionatida minimum guruhdan chiqish maqsadida ko'zlanayotganidan darak berishi mumkin. Kadaze esa bunday yirik turnirlarda etarli tajribaga ega bo'lmasligi mumkin.

Yoaxim Lyov

Yoaxim Lyov 2006 yildan 2021 yilgacha, yani 15 yil davomida Germaniya terma jamoasining bosh murabbiyi lavozimida faoliyat yuritdi. Uning qo'l ostida Germaniya 2014 yilda Braziliyada o'tkazilgan Jahon chempionatida va 2017 yilda Rossiyada bo'lib o'tgan Konfederaciyalar kubogida g'oliblikni qo'lga kiritdi. Bundan tashqari, u Germaniyani 2008 yilgi Evropa chempionati finaliga hamda 2010 yilgi Jahon chempionati yarim finaliga olib chiqdi. Lyov Germaniya terma jamoasi bosh murabbiyi sifatida eng ko'p o'yin o'tkazish (198 ta) va g'alaba qozonish (124 ta) bo'yicha rekord o'rnatdi. Uning rasmiy uchrashuvlardagi g'alaba qozonish ko'rsatkichi 73,0 foizni tashkil etdi. U 2014 yilda FIFA tomonidan "Yilning eng yaxshi murabbiyi" deb etirof etildi. Milliy terma jamoadagi faoliyatidan oldin u klub darajasida ham muvaffaqiyatlarga erishgan bo'lib, 1997 yilda Shtutgartni Germaniya kubogi sohibi, 1998 yilda esa Evropa Kubogi Egalari Kubogi finalchisi darajasiga olib chiqqan edi.

Lyov dastlab Yurgen Klinsmannning yordamchi murabbiyi sifatida faoliyat yuritib, u bilan hujumkor o'yin falsafasini baham ko'rgan. 2006 yilda bosh murabbiylik lavozimini egallagach, Lyov ushbu yo'nalishni davom ettirdi. U o'yin suratini oshirish maqsadida futbolchilarning to'pni egallab turish vaqtini qisqartirishga alohida etibor qaratdi. 

Lyov ko'pincha 4-2-3-1 taktikasi bilan ishlasa-da, u taktik moslashuvchanlikni namoyish etib, raqib va mavjud futbolchilarga qarab o'z taktikasini o'zgartirib turadi.

4-2-3-1: Bu tizim uning muvaffaqiyatli davrining asosiy qismi, jumladan 2014 yilgi Jahon chempionatidagi g'alabasi uchun muhim ahamiyatga ega edi. Bu tizimda darvozabon "to'p bilan o'ynovchi" vazifasini bajargan, markaziy himoyachilar to'pni yaxshi nazorat qilgan hamda harakatchan yarim himoyachilar ham mudofaa, ham hujumni taminlagan. Yakka hujumchi ortidagi hujum uchligi (ko'pincha Tomas Myuller kabi soxta to'qqizlik) ijodkorlik va gol urish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega edi.

3-4-3 / 3-5-2: Keyingi yillarda, ayniqsa Evro-2020 davrida, Lyov uch kishilik himoya tizimini sinab ko'rdi. Bu usul bazan mudofaani mustahkamlash va ayni paytda hujumkor kenglikni taminlash uchun qanot himoyachilaridan (masalan, Yoshua Kimmixdan) foydalanish maqsadida qo'llanildi. Biroq bu o'zgarish doim ham kutilgan natijani bermadi. Bazi tanqidchilar bu usul Germaniya terma jamoasining hujumdagi erkin harakatlanishiga to'sqinlik qilganini takidladilar.

Nemislar ko'pincha "jahon chempionatidagi to'psiz eng tajovuzkor jamoa" deb tariflangan. Lyov davridagi Germaniya har doim ham to'pga egalik qilishda moslashuvchan emasdi. Biroq ular qarshi hujumda tezkor, erkin, bir teginishli paslar bo'yicha ustunlik qilishdi. U yuqori mudofaa chizig'iga urg'u berdi. Lyov Ispaniya yoki Franciya kabi kuchli jamoalarga qarshi o'yinda jarima maydonini to'sishdan va raqibga qarshi hujum uyushtirishdan cho'chimadi.

Lyov Germaniya futbolchilari tayyorlash tizimidagi inqilobda muhim rol o'ynadi. U Mesut O'zil, Tomas Myuller va Yoshua Kimmix kabi jahon miqyosidagi yulduzlarning "oltin avlodi"ni etishtirib chiqdi. Lyov sport psixologiyasi, jismoniy tayyorgarlik sohasidagi innovaciyalar va ruhiy bardoshlilikni rivojlantirishga alohida etibor qaratdi. Uning uzoq muddat lavozimda qolishi Germaniyaning o'z rivojlanish rejasiga bo'lgan ishonchi va sabrliligini ko'rsatadi. U o'yinchilarni tanlashda obro'siga emas, balki o'sha paytdagi jismoniy holatiga etibor qaratib, raqobatbardosh va g'ayratli futbolchilar guruhini shakllantirdi. Lyov yangi, yosh o'yinchilarni jamoaga kiritishga tayyor edi, 2010 yilgi Jahon chempionatida Germaniyaning ikkinchi eng yosh tarkibini maydonga tushirdi. Ayniqsa, u 2017 yilgi Konfederaciyalar kubogida yosh istedodlarni sinab ko'rish uchun 25 yoshdan oshgan atigi besh nafar o'yinchidan iborat tarkibni tanladi va natijada jamoa turnirda g'alaba qozondi.

Lyovning O'zbekiston terma jamoasi bosh murabbiyi etib tayinlanishi bir qator afzalliklarni taqdim etadi. U milliy jamoani Jahon chempionati g'olibligiga olib chiqish bo'yicha tengsiz tajribaga ega, bu esa ilk bor ishtirok etayotgan mamlakat uchun bebaho boylik hisoblanadi. Bunday yutuqlar tarixiga ega murabbiy eng yirik musobaqalarda muvaffaqiyat qozonish yo'llarini ko'rsata oladi. Uning yosh istedodlarni tarbiyalash va ularni jahon darajasidagi jamoaga qo'shish bo'yicha isbotlangan tajribasi O'zbekistonning kuchli yoshlar tizimi va etishib kelayotgan yulduzlariga juda mos keladi. U Husanov va Fayzullaev kabi futbolchilarning rivojlanishini tezlashtirishi mumkin. Lyovning murakkab hujum va pressing tizimlarini joriy etish, kuchli raqiblarga qarshi taktikani moslashtirish qobiliyati O'zbekiston o'yinini sezilarli darajada yuksaltirishi, imkoniyatlarini ko'paytirish orqali hujumlarni golga aylantirish ko'rsatkichini yaxshilashi mumkin. Bundan tashqari, Lyovning tayinlanishi o'zbek futboliga xalqaro miqyosda katta obro' keltiradi. Uning sport psixologiyasi, jismoniy tayyorgarlik sohasidagi yangiliklari va ruhiy barqarorlikka etibor qaratishi O'zbekiston futbolchilarini Jahon chempionatidagi debyutning ulkan bosimi va talablariga tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. 

Biroq bu qarorning salbiy tomonlari va ehtimoliy qiyinchiliklari ham mavjud. Lyov 2018 yilgi Jahon chempionatida eng ko'p maosh olgan murabbiy bo'lgan – yiliga taxminan 3,8-3,9 million evro, bu esa O'zbekiston futbol associaciyasi uchun sezilarli moliyaviy yuk bo'ladi. Germaniyaning 2018 yilgi Jahon chempionatidan erta chiqib ketishi Lyov murabbiyligida to'pga egalik qilishga haddan tashqari bog'lanib qolish, taktik qatiylik va jamoani ruhlantira olmaslik bilan izohlangan. Bu uning uzoq muddat davomida va yuqori darajadagi boshqaruvdan tashqarida bo'lganidan keyin moslashish qobiliyati haqida savollar tug'diradi. Lyovning o'zi "weiter so" (o'z yo'lida davom etish) yondashuvini tan olib, vaziyatni o'zgartirishdan juda ham tortinganini aytgan. Agar O'zbekiston Jahon chempionatida raqiblar bilan raqobatlasha olishi uchun tub o'zgarishlar yoki tezkor taktik moslanishlar talab etilsa, bu jihat muammo keltirib chiqarishi mumkin. 

Yodingizda bo'lsa, O'zbekiston futzal terma jamoasiga o'z mamlakatida bo'lib o'tadigan jahon chempionati oldidan ispaniyalik taniqli va tajribali murabbiy Xose Venansio Lopes bosh murabbiy etib tayinlangandi. Ammo terma jamoa mundial boshlangunga qadar katta yo'qotishlarni boshdan kechirib ulgurdi. Jahon chempionatida esa O'zbekiston guruh bosqichida qolib ketdi. Bu kabi misollar futbol terma jamoasida ham etarlicha. Ushbu faktlar ham har qanday tajribali murabbiyning istalgan jamoada muvaffaqiyatli ishlab keta olmasligi mumkinligidan darak beradi.

Slaven Bilich

Slaven Bilich deyarli 20 yillik murabbiylik tajribasiga ega bo'lib, terma jamoalar va turli klublarni qo'shganda, 11 ta jamoada ishlagan. Uning o'rtacha murabbiylik muddati 1,74 yilni tashkil etadi. U 2006 yildan 2012 yilgacha Xorvatiya terma jamoasini boshqargan, ularni Evro-2008 chorak finaliga olib chiqqan va Evro-2012 ga yo'llanma olishiga erishgan. Biroq 2010 yilgi Jahon chempionatiga chiqa olmagan. Uning klubdagi faoliyati "Beshiktosh" (ketma-ket ikki marotaba uchinchi o'rin), "Vest Xem" (109 ta o'yin), "Vest Bromich" (65 ta o'yin) va Xitoy ("Beyczin Goan") hamda Saudiya Arabistonidagi ("Al Ittihod", "Al Fotih") jamoalarda bo'lgan. Shuningdek, u Xorvatiya U-21 terma jamoasini ham boshqargan.

Bilichning eng ko'p qo'llaydigan taktik tizimi 4-2-3-1 hisoblanadi. U bu tizimdan kamdan-kam hollarda voz kechadi. 

Uning jamoalari odatda orqa chiziqdan hujumni boshlashga, markazda ikkita tayanch o'yinchi yordamida o'yin suratini boshqarishga va hujum harakatlari uchun ishonchli poydevor yaratishga yo'naltiriladi. Markazdagi bu ikki o'yinchi uning tizimining tayanch nuqtasi bo'lib, ular ham raqib hujumlarini to'xtatish, ham o'z jamoasining oldinga intilishini boshlab berish vazifasini bajaradi.

Bilich jamoasining o'ziga xos xususiyati yuqori bosimli pressingdir, ayniqsa oldingi uchlik tomonidan. Yakka hujumchi va ikki hujumkor yarimhimoyachi himoyachilarni shoshirishga, to'p uzatish yo'llarini yopishga va maydonning oldingi qismlarida to'pni tortib olishga majbur qilishga intiladi. Bu faol himoya strategiyasi raqib eng zaif bo'lgan paytda to'pni qaytarib olish orqali tezkor hujum imkoniyatlarini yaratishga qaratilgan.

To'pga egalik qilishda Bilich jamoalari erkin hujumkor o'yini bilan tanilgan bo'lib, qanot himoyachilarining roliga alohida etibor qaratadi. Uning hujumkor yarimhimoyachilari ko'pincha markazga siljib, markaziy hududlarda ustunlik yaratishga undalgani bois, qanot himoyachilariga oldinga faol harakat qilish va kenglikni taminlash uchun erkinlik beriladi.

Bilichning Xitoy va Saudiya futbolida faoliyat yuritgani, unga Osiyo futboli begona emasligini ko'rsatadi. Bilichning O'zbekiston terma jamoasiga murabbiy etib tayinlanishi bir qator afzalliklar taqdim etadi. 

Biroq bu borada bazi muammolar ham bo'lishi mumkin. Xorvatiya bilan erishgan muvaffaqiyatlariga qaramay, uning asosiy xalqaro yutuqlari (Evropa chempionati chorak finali) Lyovning jahon chempionatidagi g'alabasi darajasida emas. Bu esa global miqyosda tasir ko'rsatishga intilayotgan mamlakat uchun muhim omil bo'lishi mumkin. Uning murabbiylik faoliyati o'rtacha 1,74 yil davom etgan, ko'plab klublarda esa 1-2 yilgacha ishlagan. Bu uzoq muddatli barqarorlik etishmasligini yoki klub darajasida uzoq vaqt davomida yutuqlarni saqlab qolish qiyinligini ko'rsatadi. Bu esa jahon chempionati cikli uchun xavotir tug'dirishi mumkin. Uning uslubida qanot himoyachilarining hujumga qo'shilishi jamoani qarshi hujumlarda qiyinchilikka duch qilib qo'yishi mumkin. Bundan jahon chempionatidagi kuchliroq raqiblar foydalanib ketishi mumkin. 

Umuman olganda, O'FAning tanlovi 2026 yilgi Jahon chempionati va undan keyingi yilardagi voqealar borasidagi rejalariga bog'liq. Agar katta tavakkalga qo'l urilmasdan, amaldagi o'yin uslubi orqali raqobat taqdim etish va mundial tajribasini orttirib, navbatdagi xalqaro musobqalarda shakllanib borishga qaratilgan bo'lsa, Kapadzening o'z lavozimida qolishi to'g'ri tanlov hisobalanadi. Bordi-yu, maqsad jahonning eng kuchli jamoalari bilan bellashish uchun tub o'zgarish yasash bo'lsa, Lyov o'ziga xos o'yin taklif etadi, biroq bu moliyaviy va taktik moslashuv xatarlariga olib kelishi mumkin. Agar O'FA pragmatik o'yin uslubini xohlayotgan bo'lsa, Bilich yaxshi echim bo'lishi mumkin.

Oqil Abdubarnoev tayyorladi.