Ҳар ўйинда пенальти. Видеотакрорлар футболни ўзгартирмоқдами?

Россиядаги мундиал қўлланилаётган технологиялари билан ажралиб турибди. Ўтган йили ўтказилган Кондедерациялар кубогида ҳам видеотакрорлар тизими қўлланилганди, бироқ бу катта эътирозларга сабаб бўлганди. Ўйинда футболчилар бир-бирини тўхтатиб қолиши - оддий ҳол. Ҳакамларнинг VAR орқали чиқарган қарорлари ҳар доим ҳам бир маъно касб этмади. Чили ва Камерун термалари ўртасидаги ўйинни эслаш кифоя. Ўшанда видеотакрорлардан кейин ғалати тарзда офсайд қайд этилди. Орадан бир йил ўтгач ҳакамлар бу тизим билан ишлаш йўлини билиб олишди.

Жаҳон чемпионатининг илк ҳафтасида ҳакамлар бир неча хатоларга йўл қўйди, натижага таъсир қиладиганлари эса деярли бўлмади. Турнир якунланганидан кейин бу тизим футболнинг ажралмас бўлагига айланса ажаб эмас. Хўш, видеотакрорлар тизими севимли ўйинимизга қай тарзда таъсир кўрсатмоқда?

САМАРАДОРЛИК ОШМОҚДА

Видеотакрорларни қўллаш - самарадорликни оширишнинг катта йўли. Россия мундиалидаги пенальтиларнинг асосий қисми VAR тизими орқали берилмоқда. Ҳакамлар юқори темпига туша олмай, ўйинда қанча хатоларга йўл қўйишини ўйлаш ҳам жуда қўрқинчли. Агарда видеотакрорлар бўлмаганида Франция Австралия билан учрашувда очко йўқотарди, Дания Перуни юта олмасди, Муҳаммад Салоҳ ҳам Россия дарвозасини ишғол қилмасди.

Шу боисдан ўйинлардаги ўртача самарадорлик ошиб кетди. Тўғри, VAR ҳозирча жаҳон чемпионатларининг асосий трендига айланмади. Аммо ҳисобга таъсир қилувчи шундай факторлар борки, бунга ҳар доим жиддий жавобгар бўлиш керак. Ҳозирданоқ бир неча тенденция борасидаги статистика янгиланди. Мисол учун, 1954 йилдан буён ЖЧ гуруҳ босқичи учрашувларида илк марта гол урилмаган дуранглар қайд этилмади.

ХАТОЛАР КАМРОҚ БЎЛАДИ

Жаҳон чемпионатида ҳакамларнинг ўзи қайси вазиятда видеотакрорларни кузатишни ҳал қилмоқда. Мантиқан олиб қараганда, футболда ҳам теннисча йўлни танлаши, унда томонларнинг ўзи видеотакрорни кузатиш борасида ҳакамга мурожаат билан чиқиши мумкин. Айни дамда ўтаётган мундиалда ҳакамларнинг хатолари олдингига қараганда анчагина камроқ. Бўлганлари ҳам ўйин картинасини бузиб қўймаяпти. Келинг, мисол келтирамиз: Англия - Тунис учрашувида 90 фоизлик йўқ пенальтини бериши мумкин эди. Аммо рефери жим бўлди ва такрорни ҳам кўришни истамади, ўзига ишонч-ла қарор чиқарди. Шундай адекват вазиятлар бўладики, фақатгина регламентга қарабгина қарор чиқариш керак. VAR бунда ожиз қолади.

Европа чемпионлар лигасининг якунланган мавсумида ҳакамлар кўплаб хатоларга йўл қўйишди. Агарда VAR ушбу турнирда ҳам ишлатилганида барчаси яхши бўлармиди...

ПЕНАЛЬТЧИЛАР - ТЎПУРАРЛАР

Математик нуқтаи назардан олиб қараганда, замонавий футболда пенальти тепувчи футболчилар бир неча мартага кўпайди. Топ-лигаларнинг топ-жамоаларида бир мавсумда пенальти тепувчи футболчилар ҳам камида икки нафардан бўлади. "Ўйиннинг руҳи" борасида Буффоннинг "Реал"га қарши ўйиндан кейин айтган гапи вақтлар келиб, футбол мухлислари хотирасидан унут бўлади. Видеотакрорларсиз 10 ҳакамнинг 8 нафари ЖЧ финал учрашуви 120-дақиқасида, қалтис ҳисоб бўлаётганда 11 метрлик жаримани белгиламайди. Кимдир хато қилган бўлса, бошқа бир инсон жавобгарликни ўз бўйнига олиши керак. Йўқса, ўша хатони қилган инсон бир умр қийналиб юради. Футболда пенальти қўйиш учун катта жасорат талаб этилади. ЖЧ-2018нинг ҳозирги даврига қадар 10 пенальти белгиланиб бўлди. Солиштириш учун - ЖЧ-2014да умумий 14 марта футболчилар 11 метрлик стантдартни ижро этишган.

Энди чемпионатнинг тўпурари ўз жамоасида пенальтичи бўлиши аниқ. АПЛда Муҳаммад Салоҳдан қолиб кетган Харри Кейн бор аламини мундиалда олса, не ажаб.

ҚУВОНЧНИ ЙЎҚ ҚИЛИШ

Келинг, энди негативлик сари юзланамиз. VAR тизимини унчалик хуш кўрмайдиган Маурисио Почеттинонинг севимли ҳикояси. "Тоттенхэм" бош мураббийи футболчилар гол урганидан кейин ўз эмоцияларини намойиш қилиши керак деб ҳисоблайди. Тўп дарвоза тўридами, югур, қувон, сакра. Ҳозирда футболчилар дарвозани ишғол қилганидан кейин ҳам голни нишонлашга шошилмайди. Шундай ҳолатга мисол: Испания дарвозасини ишғол қилган эронликлар анчагина қувонишганди. Бироқ орадан 2 дақиқа вақт ўтиб, шунча сакраш, қувониш, бақириш бекорга кетгани маълум қилинди.

Агарда тизим расмий тарзда барча халқаро мусобақаларда ишлатилиши кераклиги маълум қилинса, бир неча йиллар ўтиб, футболчилар видеотакрорлардан кейин голни нишонлашса керак. Шундан кейин улар ичидаги қувончни ташқарига чиқаришади, бу эса қандайдир сохталикка ўхшаб қолади.

Футбол ўзгаришда давом этмоқда. Техника ривожлангани сари спорт ҳам анчагина юксалмоқда. Бу янгича ҳаёт, бунда яшашни билиш керак, шунда хатолар камаяди. Балки орзуларнинг салмоғи пасаяр, бироқ бу сўнмайди. Ҳакамлар ҳам хатоликка йўл қўйишади, бунга эса ҳар доим норозиликлар бўлади. Салоҳ ва Рамоснинг ЕЧЛ финалидаги ҳолати нимани ўзгартирди? Кўплаб экспертлар Рамосда айб бўлмаганлигини, бу ўйиндаги ҳолат бўлганини тушунтиришди. Демак, чумолидан фил ясаш шарт эмас.

Энди шундай замонлар келдики, VAR муаммоларни ҳал қилмоқда. Энди келажакда биз шундай деймиз: у рақибни йиқитди, буни ҳакам кўрмади. Видеотакрор орқали унга қизил берилди ва у кейинги учрашувни ўтказиб юборади.

Миржалол Норматов таржимаси