59 ёшли дунёнинг энг кекса профессионал футболчиси билан интервью: "Ўзимга чеклов қўймайман"

Микола Лиховидов чойнакни қайнатиб, озгина тўхтаб туради-да, сўнг унинг ичидаги суюқликни стаканларга қуяди. Сув клуб биноси вазифасини бажараётган кичкина, эски кийиниш хонаси яқинидаги артезиан қудуқдан келади. Айтишларича, у 80 метр чуқурликдан оқиб чиқади ва худди шундай истеъмол қилиниши керак: тана ҳароратидан бироз юқори бўлиб, тана ҳужайралари тўғри намланиши учун секин-аста ичилиши лозим. "Реал Фарма" жамоасида ҳеч ким машғулотлардан олдин бошқа ичимлик ичмайди, Лиховидов эса унинг қўшимча фойдаси борлигига қаттиқ ишонарди. "Динамо Киев"нинг бир шифокори менга бу Украинадаги энг яхши сув эканлигини айтган," дейди у. "Бу сув мангу ёшлик сиридир".

Мўъжиза ёки афсона бўлишидан қатъи назар, бу тартиб Лиховидовга жуда фойдали бўляпти. У январда 59 ёшга тўлди ва маълум бўлишича, дунёдаги энг кекса профессионал футболчи ҳисобланади. У япониялик машҳур футболчи Казуёши Миурадан деярли бир ёш катта бўлиб, бу рекордга ишончли даъво қилади ва ўз фаолиятини тўхтатишни мутлақо хаёлига ҳам келтирмайди. У ҳамон Украина учинчи лигасида ўйнай олади. "50 ёшгача ўйнайман деб ўйлагандим", дейди у. "Лекин ҳозир 60 га яқинлашиб қолганман, ўзимга чеклов қўймоқчи эмасман".

Бино орқасидаги кўтарилган қирғоқда темир йўл бўйлаб юк поезди тарақлайди. Уруш пайтида Украинани ҳаракатда сақлаш учун зарур бўлган саъй-ҳаракатлар деярли уч ярим йил давомида доимий таҳдид остида яшаётган Одессанинг шимолий чеккасидагилар учун сир эмас. Лиховйдов поезд ўтаётганда ташқарига чиқиб, кичик гольф майдончаси ёнида туради; "Реал Фарма"нинг қолган ўйинчилари бугунги машғулотнинг биринчи босқичини тугатдилар ва тез орада у "Иван стадиони" майдонида уларга қўшилади.

Аввало, махсус процедурадан ўтиш керак. "Хака рақсига ўхшаб", дея кулади у, бутун танани уқалаш орқали мушакларни бўшаштириб, лимфа оқимини яхшилашини тушунтираркан. Тахминан 15 йил олдин нерв соҳаси яллиғланганини ҳис қилганда, бундай қиздириш машқини ўйинни давом эттириши учун тавсия этишган экан. У ўзидан уч баробар ёш жамоадошлари олдига югуради ва тўпни эгаллаб олади.

Бу жойлар камтарона бўлиб, майдоннинг бир томонидаги ўриндиқлар икки қатордан ошмайди. Узоқ бурчакдаги байроқнинг орқасида товуқ ва хўрозлар сақланадиган катта қафас жойлашган. "Реал Фарма" ўз уй ўйинларини шу ерда ўтказади ва бу кўпинча қийинчилик туғдиради: биз учрашган пайтда, гарчи пастки лигага тушиб кетиш хавфи бўлмаса-да, улар иккинчи лиганинг "А" гуруҳида сўнгги ўринни эгаллашлари аниқ бўлади. "Тўртта ўйинчимиз 17 ёшда", дейди машғулотни кузатаётган спорт директори Борис Тишкул. "Ёшлар биз билан ўзларининг биринчи профессионал шартномаларини имзолашлари мумкин ва бу улар учун юқорироқ поғоналарга кўтарилиш имкониятни ҳозирлайди. Улар ойига 200 ёки 300 евро маош олишади, бундан ташқари ғалаба учун бонус ҳам берилади, аммо бу мавсумда атиги икки марта ғалаба қозонишган".

Лиховидов бу хом умидворлар жамоасида ажралиб турувчи ўйинчидир. Жамоанинг кўп аъзолари яқин атрофдаги "Черноморец" каби йирик клубларнинг маҳаллий академияларида тарбияланган. Бироқ у мунтазам равишда бошланғич таркибда ўйнаш ва захирадан маҳорат билан кириб келиш орқали вазмин ҳужумкор ярим ҳимоячи сифатида жамоага ўз ҳиссасини қўшди. Ўтган ҳафта у 2024-25 йилги мавсумнинг ўн биринчи ва сўнгги ўйинини ўтказди; бу даврда у иккита гол урди, иккаласи ҳам пенальтидан. "Агар мен майдонга чиқиб, натижа кўрсатсам, эҳтимол кейинги ўйинда асосий таркибда бошлайман," дейди у. "Акс ҳолда, катта эҳтимол билан захирада қоламан ва ўйиннинг охирги дақиқаларида майдонга тушаман. Агар ўйиним яхши бўлмаса, кўп ўйнамайман".

Бу ерда яна бир муҳим жиҳат кўзга ташланади: таъкидлаш жоизки, Лиховйдов нафақат "Реал Фарма"нинг президенти, балки ўзи бошқараётган фармацевтика компанияси орқали унинг эгаси ҳамдир. "Мен профессионал футболчи бўлишни, юқори даражада ўйнашни орзу қилардим," дейди у. "Шунинг учун бу орзуни ўз қўлларим билан амалга оширдим".

Шуни таъкидлаш керакки, у 2011 йил июль ойида 45 ёшида "Прикарпатия Ивано-Франкивск"га қарши ўйинда профессионал дебютини амалга оширган пайт ҳаваскор ҳисобланмасди. У ёшлигида катта умидлар уйғотган, аммо Куялникдаги кўмир конида ишлайдиган ишчи оиласидан бўлган ота-онаси унга таълимни устувор қилишни талаб қилган эди. У ўз бизнесини бошлашдан олдин Одесса тиббиёт университетида Украина тарихидан дарс берган, бироқ футбол унинг ҳаётида кундалик машғулот бўлиб қолаверган. 

"Мен болалигимдан жамоалар тузиб келганман", дейди у. "Мактабда, она қишлоғим Новая Коваливкада, университетда, кейинчалик катталар даражасида ҳам". Ўйинчи-мураббий сифатида у минтақавий мусобақаларда муваффақият қозонди ва охир-оқибат "Реал Фарма"га айланган клубни ташкил этди. Улар 2011 йилда профессионал даражага кўтарилишдан олдин ҳаваскорлар ўртасида кетма-кет учта Одесса кубоги мусобақаларида ғолиб бўлишган. Лиховидов ўз орзусини рўёбга чиқарган бўлса-да, "Реал Фарма" кейинги босқичга ўтишга тайёр эканлигини исботлади.  

14 йил давомида катта ютуқларга эришишга уринишлар бўлган, Лиховидов эса қарийб 200 марта майдонга тушган. Аччиқ-ширин хотира – 2016-17 йилги сўнгги ўйин куни, ўшанда "Реал Фарма" иккинчи лигага кўтарилиш учун плей-оффга чиқишга битта ғалаба етмай қолган эди. "Биз Нива Виннитсани енгишимиз керак эди", дея эслайди у. "Улар устунлик қилишди, аммо ўйин тугашига 10 дақиқа қолганда ўнг қанот ҳимоячимиз гол урди. Биз жуда хурсанд бўлдик, лекин улар охирги дақиқаларда ҳисобни тенглаштиришди ва шу билан тугади. Бу фақат спорт бера оладиган ҳиссиётлар тўплами эди. Бундай ҳаяжонни бошқа қаердан топишни билмайман".

Украина футболининг бу даражасида, кенг миқёсдаги вазиятни ҳисобга олган ҳолда, "Реал Фарма"нинг фаолиятини давом эттира олиши кичик мўъжизадир. Бир неча соатдан сўнг, Лиховидовлар оиласининг орқа ҳовлисида ўтирганида, яқин атрофдаги Черноморскка баллистик ракета ҳужуми туфайли юз берган портлаш ернинг силкинишига сабаб бўлди. Бу ҳолат яна бир бор тасдиқланди. Урушнинг дастлабки пайтларида, хотини Виктория ва қизи Лада уйда бўлган вақтда, иккита ракета уларнинг уйидан 100 метр нарида жойлашган бинони вайрон қилган эди.

"Россия босқинидан бир ҳафта ўтгач, биз машғулотлар учун йиғилдик", - дейди Лиховидов. "Албатта, дастлабки кунларда футболчиларнинг ярми менга армияга кетмоқчи эканликларини айтишди. Мен ўғлим Андрий билан сафарбарлик пунктига бордим, лекин уларда қурол қолмагани учун кейинроқ алоқага чиқишларини айтишди. Шунинг учун футболчиларга: "Келинглар, ўзимиз севган ва билган иш билан шуғулланайлик, футбол ўйнайлик ва вазият қандай тус олишини кўрайлик", дейишимга тўғри келди. Бу бизнинг ҳозирги ҳаётимиз".

2022 йил 24 февралда, кенг кўламли босқиннинг биринчи кунида, Лиховидов ўзининг 50 нафар ходимида банкоматлар ишламаётган шароитда етарли нақд пул борлигига ишонч ҳосил қилиш учун Одесса шаҳар марказига йўл олди. Кейинчалик у ўз компанияси орқали фронт чизиғи яқинида жойлашган аскарларга дори-дармонлар ва иситгичлар каби бошқа амалий ёрдамларни етказиб бера бошлади. Украина жанубининг айрим ҳудудларидаги вазият тўлақонли инсонпарварлик инқирозига айланиб борган бир пайтда, у энг кўп зарар кўрган жойларга болалар кийимлари ва озиқ-овқат етказиб берди.

"Бутун қитъадан биз бизнес алоқаларида бўлган компаниялар ва шахслар менга қўнғироқ қилиб, нимага эҳтиёжимиз борлигини сўрашарди", дейди у. "Баъзида иккита микроавтобус ёрдамга тўла бўларди. Бизга фақат кимга керак бўлса, сотмасдан беришимизни айтишарди. Бутун Европа биз билан эканлигини ҳис қилдик. 2022 йилда шундай катта руҳий кўтаринкилик бўлдики, агар биз керакли барча қуролларни олганимизда, аллақачон урушда ғалаба қозонган бўлардик".

Ўша кун ҳали келмаган, шунинг учун Лиховидов бизнесни футбол билан қўшиб олиб боришда давом этмоқда. У СССР парчаланганидан бери Одессада жуда таниш бўлган коррупция уч йил олдин деярли йўқ бўлиб кетганини, аммо сохта текширувлар ва жарималар орқали нозикроқ усуллар билан қайта пайдо бўлганини таъкидлайди. "Агар футбол бўлмаганида, қолган ишларимни қила олмасдим", дейди у. "Футбол менга куч ва илҳом бағишлайди, бошқа ишларни амалга оширишга ундайди". 

У "Реал Фарма" футболчиларига ўз вақтида маош тўланишини таъминлайди. Одатдаги ҳафтада у уларнинг тўртта машғулотидан учтасида қатнашади ва куннинг қолган қисмини компания ишларига бағишлайди. "Мен кўпинча соат 16:00 дан 18:00 гача бўлган вақт оралиғида 15 ёки 20 дақиқа мизғиб оламан", дейди у. "Лекин ярим соат эмас, бу жуда кўп".

У ҳали ҳам ўз вазифасини бажара оладими? "Унинг тезлиги йўқ, лекин кўриш қобилияти яхши", деб кулади 25 ёшли Андрий. У "Реал Фарма" жамоасининг сардори бўлган ва 2014 йилда 14 ёш-у тўққиз ой-у беш кунлигида дебют қилиб, ўзига хос тарих яратган. "Уни Зидан деб аташингиз мумкин", дея қўшимча қилди у. Гарчи ўсмир шериклари кўпроқ югурса-да, машғулот майдонида унинг тўпни нозик қабул қилиши ва турли хил узатишлар диапазони ҳақида кўплаб далиллар кўзга ташланади.

Шубҳасиз, Лиховидов омадли бўлган: у хаёлий орзуни аниқ, моддий воқеликка айлантириш имкониятига эга бўлди. Бироқ унинг жиддийлиги, хоҳ "Реал Фарма"нинг келажагига йўналтирилган бўлсин, хоҳ ўзининг тетик жисмоний ҳолатини сақлаб қолишга қаратилган бўлсин, шубҳа остига қўйилиши қийин. "Мен ҳеч қачон дунёнинг энг кекса футболчиси бўлишни мақсад қилмаганман, бу имконият ҳақида фақат бир неча йил олдин ўйлай бошладим", дейди у. Клуб бу борада расмий тасдиқлаш учун ФИФАга мурожаат қилган, аммо ҳали жавоб кутмоқда.  

Уруш тугагач, "Реал Фарма" Тишкулнинг айрим халқаро алоқаларидан фойдаланиб, Грузия, Сербия ва Польша каби мамлакатлардан футболчиларни жалб қилишни режалаштирмоқда. Улар бу соҳада муваффақиятга эришишни исташмоқда. Эҳтимол, ўша пайтга келиб, вақт ва спорт талаблари ниҳоят Лиховидовни ортда қолдирар. "Менда исталган пайт фаолиятимни якунлаш имконияти бор," дейди у. Аммо ҳозирча бу имкониятдан фойдаланишга шошилаётгани йўқ. 

Ник Эймс