"Турли мамлакатлардан бўлган ҳакамлар битта вазиятни турлича кўришади". Ҳакамлик бўйича ФИФА инструктори Фарҳод Абдуллаев билан катта интервью

У мана 10 йилдан ошиқ вақтдан бери ҳакамлик бўйича ФИФА инструктори бўлиб ишламоқда, шунингдек Саудия Арабистонида ҳакамларнинг ишлари учун масъул. Унинг елкасида катта тажриба, кўплаб йирик турнирлар ва 50дан ортиқ халқаро семинарлар турибди.

Ушбу интервьюдан қуйидагиларни билиб оласиз:

• Ҳакамлик бўйича инструктор нимала билан шуғулланади;

• Ҳакамлар ишларида ҳозирда қандай тенденциялар бор;

• Яхши ҳакам ёмон ҳакамдан нимаси билан фарқ қилади;

• Саудия Арабистонида ишлаш қанчалик қийин;

• Ҳакамлик ишларида қандай жиҳатлар бор;

• Ҳакамлар яхшироқ ишлашлари ва камроқ хатоларга йўл қўйиши учун ҳакамлар департаменти раҳбари нималар қилиши керак;

• Нега Абдуллаев Ўзбекистондан кетди;

• Ортга қайтишни режалаштирмоқдами;

- Ҳакамликдаги фаолиятингиз ҳақида гапириб беринг. Нимадан бошлагансиз ва қандай қилиб инструктор бўлиб ишлашни бошлагансиз?

- Ҳакамлик фаолиятимни 1993 йилда бошлаганман. Отам, Алишер Абдуллаев ҳам ҳакам бўлган. Мен акам билан биргаликда ҳакамлик қилишни бошлаганман: аввалига ассистент бўлганмиз, сўнгра "майдонда" ишлашни бошладик. 2001 йил ФИФАнинг рўйхатига ассистент сифатида кирдим ва халқаро ўйинларда ишлашни бошладим. Ўшанда фақат Осиё бўйлаб ишлардик. Равшан Эрматовнинг бригадасида ёрдамчи бўлиб ишлаганман. 2006 йили жароҳат сабаб ҳакамлик фаолиятимни тугатишимга тўғри келган.

Шундан сўнг инспекторлик билан шуғулландим. Ўшанда 35 ёшимда Ўзбекистондаги энг ёш инспектор бўлгандим. 2008 йил ОФКга ишлаш учун йўл олдим, аммо бир йилдан сўнг Ўзбекистонга қайтдим: инспекторлик қилишни давом эттирдим ва шунингдек инструктор ролида ишлашни бошладим.

2011 йилдан ОФКда, 2013 йилдан эса ФИФАда инструктор сифатида ишладим. Ўшандан бери 50дан ошиқ мамлакатда 200дан ортиқ халқаро семинарларни ўтказдим. Бошқа мамлакатлардан ҳакамлар ва инструкторлар билан ишладим. Сўнгги семинарлардан бири Лондонда бўлиб ўтди, бу УЕФА зонасида инструкторлар учун ВАР бўйича. Инструктор сифатида олтита жаҳон чемпионатида бўлдим (иккита "катталар" ЖЧси, клублар ЖЧси, U-17 ва U-20 ЖЧ), Токиодаги Олимпиада-2020 ва учта Осиё кубоги. Шунингдек турли даражада Осиёдаги 10дан ортиқ турнирлари. Ҳозирда Саудия Арабистонида ишлаяпман.

- Инструктор иши нимадан иборат?

- Инструктор ҳакамларни футболдаги сўнгги тенденцияларни ҳисобга олган ҳолда қандай ҳакамлик қилишни ўргатади. Шунингдек, ВАР иши бўйича семинарлар бор. Бундан ташқари, ҳакамларга ФИФА ва ОФКнинг "энг янги" талабларини етказамиз, уларнинг ишларини таҳлил қиламиз. Ҳакамларни халқаро ўйинларда, баъзида эса ички турнирлардаги ўйинлар орқали кўрамиз. Уларнинг ишларини баҳолаймиз, қандайдир ҳолатлар бўйича тавсиялар берамиз. Умуман олганда, ўз фикримизни етказамиз. Аммо, инструкторларнинг иши фақатгина ҳакамлар билан чекланмайди, биз шунингдек ҳудудий инструктор ва инспекторлар билан ишлаймиз.

- Ҳозирда ҳакамликда қандай тенденциялар бор? Футбол ҳозирда қаерга қараб кетмоқда?

- Мен ишлайдиган ҳакамларимга доим футбол биринчи ўринда бўлиши кераклигини айтаман. Фақатгина шундан сўнг ҳакам ва учинчи ўриндагина ВАР туради. Биз буларнинг барчаси фақат футбол учун қилинишини эсдан чиқармаслигимиз керак. Эътибор фақат ўйинга. Ҳа, ҳозирда деярли барча жойда ВАР бор, аммо ҳакамлар мустақил қарор қабул қилишга ҳаракат қилишлари керак.

Яна бир тенденция – ўйнашга бериш. Масалан, жарима майдончаси ичида қандайдир тўқнашув юз берди ва бундай ҳолатда пенальти белгилаш мумкин, аммо яхшиси ўйинни тўхтатмаган маъқул. Ҳакам ўзига масъулият олиши ва кўпроқ курашга қўйиб бериши керак. Вазиятни ўз зиммасига олиб, ўйинни давом эттиришга рухсат берадиган ҳакамлар 90-95% ҳолатларда ҳақ бўлиб чиқишади. Футбол – контактли спорт тури, қандайдир тўқнашувларнинг олдини олишни иложи йўқ. Ҳар бир тегинишдан сўнг ўйинни тўхтатиш, жарима зарбаси ёки пенальти белгилаш керакмас. Футбол контактли, динамик ва қизиқарли бўлиши керак.

- Яхши ҳакам ёмонидан нимаси билан фарқ қилади? Топ ҳакам қандай сифатларга эга бўлиши керак?

- Кўплаб ҳакамлар ўйин қоидасини билишади, аммо ҳаммаси ҳам футболни тушунавермайди. Албатта, ҳакамларга маълум бир даражада ўзларининг футболдаги ўйин тажрибалари, ҳеч бўлмаганда ўсмирлар ёки ёшлар даражасидаги ўйинлари ёрдам беради. Ҳакам бўлишни хоҳлайдиган собиқ футболчига қандайдир оддий нарсаларни ўргатиш керакмас. Футболни яхши даражада ўйнамаганларга бу борада қийинроқ бўлиши мумкин. Аммо, шундай мисоллар борки, у футбол ўйнамаган ва барибир топ ҳакамга айланган. Асосийси – футболни севиш ва уни тушуниш. Футболни тушуниш маълум бир маънода "қонда" бўлиши керак деса ҳам бўлади. Агар инсон нима қилаётганини ва нега қилаётганини тушунса, унга ҳакамлик фаолиятида осон бўлади.

Мен ҳакамларим билан гаплашадиган асосий нарсалардан яна бири "ўйин руҳидир". Агар кам аҳамиятга эга вазиятда сариқ карточка бермаслик мумкин бўлса, яхшиси бермаган маъқул. Масалан, қандайдир баҳслар. Аммо, оғриқ, жароҳат етказиш хавфи бўлса, унда карточкалар кўрсатилиши керак. Ва яхши ҳакам албатта яхши менежер ҳам бўлиши керак. У ўйинни назорат қила олиши керак. Ҳаммасини ҳам, ҳар доим ҳам карточкалар эвазига назорат қилиб бўлмайди. Ким билан, қачон ва асосийси қандай гапиришни билиш керак.

Бу борада Саудия Арабистони дунёдаги энг қийин лига. Бу ерда турли мамлакатлардан, турли темпераментдаги ва асосийси, турли даражадаги жуда кўп ўйинчилар бор. Бу ерга дунё юлдузлари келгунига қадар чемпионатда Африкадан ҳимоячилар ва Жанубий Америкадан ҳужумкор ўйинчилар кўп эди. Юлдузларнинг келиши Саудия Арабистонида футболнинг даражасини кўтарди. Кўп нарсалар ўзгарди, жумладан ҳакамлик ҳам. Қолган ўйинчилар юлдузларга интилади, уларга мос бўлишга ҳаракат қилади, шу сабаб бу ерда кераксиз баҳслар ва тўқнашувлар камайди. Барча жаҳон даражасидаги футбол ўйнашга ҳаракат қилмоқда.

- Ҳакам юлдуз футболчиларга ўзгача муносабатда бўлиши керакми? Умуман олганда улар Саудия Арабистонига келганидан сўнг ҳакамларнинг ишларида нима ўзгарди?

- Юлдузларнинг келиши билан бизнинг ишимизда ҳеч нарса ўзгармади: олдингидек ҳакамларни ўйинларга тайёрлаяпмиз. Олдинроқ айтганимдек, қаердадир ҳакамларга ҳам ўйин нуқтаи назаридан осонроқ бўлди, аммо жавобгарлик ошди. Саудия Арабистони чемпионатини кўплаб давлатларда кузатишади, бу ҳакамларга қўшимча психологик босим. Аммо, ҳакамлар юлдуз ўйинчиларга ўзгача муносабатда бўлишмоқда дея олмайман.

- Иш давомида қайси таниқли ҳакамлар билан дуч келгансиз. Эҳтимол ким биландир гаплашиб турарсиз?

- Кўплар билан дуч келганман: Нестор Питана, Шимон Марчиняк, Уилтон Сампайо, Сесар Рамос, Жюнейт Чақир, Милорад Мажич. Сергей Карасёв билан яхши танишман. Иш бўйича Ховард Уэбб билан кўп гаплашаман – у ҳозирда Англияда ҳакамлар департаментини бошқаради. Ҳозирда Қатарда ҳакамликка жавоб берадиган Валентин Иванов билан яхши танишман. Умуман олганда, кўплар билан танишман ва дуч келганман, аммо бу ишимиздаги асосий нарса эмас. Кўп мулоқот қилишга тўғри келади, баъзида шунчаки қандайдир вазиятларни муҳокама қилиш, четдан у ёки бу эпизод бўйича фикр олиш. Турли хил жойдан бўлган инсонлар битта вазиятни турлича кўришади.

- Нега Ўзбекистондан кетишга қарор қилдингиз? Фаолиятингиз бошқа мамлакатга ўтганингиздан сўнг юқорилаб кетди.

- ОФК ва ФИФАда ишлашни бошлаганимда катта тажриба тўпладим. Ҳакамлик, бошқарув ва ҳакамларни қандай ўқитиш бўйича. Кўплаб давлатларда бўлдим, у ердаги тенденцияларни, қандай ишлашларини кўрдим. Аслида, менда Саудия Арабистонидан учта таклиф бўлди ва мен учинчи мартасида, аниқроғи 2021 йилда рози бўлди. Бошқа мамлакатлардан ҳам таклиф бўлди, улардан бири Европадан. Аммо, оилавий сабабларга кўра олдинроқ Ўзбекистондан кета олмадим.

Саудия Арабистонида ажойиб лига борлиги учун келишга рози бўлдим. Футбол қизиқарли, динамик. Ҳакамлик ҳам ривожланишга мухтож эди. Бу ерда таниқли мутахассислар ишлаган, аммо ягона тизим йўқ эди. Биз тизимни ишлаб чиқиш ва уни тадбиқ қила олишга эришдик, якунда эса бу ўз натижасини берди. Ўз имкониятларимни Саудия Арабистонида намоён эта олдим деб айта оламан, сабаби бу ерда профессионал ўсиш учун барча шароитлар бор.

- Ҳакамлик даражаси халқаро майдонда қанчалик мамлакатнинг обрўйига таъсир кўрсатади?

- Бу жуда муҳим албатта. Ҳар қандай федерацияни терма жамоаси қандай натижа кўрсатаётгани ва ҳакамлик ишлари бўйича баҳолайди. Бу терма жамоадан кейинги иккинчи фактор. Ҳакамлик яхши бўлиши учун эса футбол федерацияси томонидан қўллаб-қувватлаш бўлиши шарт. Аммо, фақатгина пул эвазига ишни қуриб бўлмайди – бу учун катта иш бажарилиши, ривожланиш ва бу учун катта энергия берилиши керак.

Одатда ҳакамларга эътироз билдирилади. Қаердадир ҳақли, қаердадир ноҳақ. Аммо, доим ҳакамлар лигадаги яна бир жамоа дейман. Агар Суперлигада 14 жамоа бўлса, ҳакамлар бу борада ўн бешинчи. Ҳакамларни лигадан ажратиб бўлмайди. Улар маҳаллий футболни тушуниши, ҳис қилиши керак. Тўғри қарор қабул қилиш – фақатгина айсбергнинг тепаси. Бу учун жуда кўп иш қилиш керак. Кўп одамлар бу иш ортида қандай иш ётганини билмайди. Ҳакамларни доимо ўқитиш керак, кимларгадир у ёки бу нарсани тушуниш учун бир неча ой керак бўлади. Назарий тайёргарлик, машғулотлар, оғирлик назорати ва бошқа кўрсаткичлар – буларнинг барчаси ҳакамлик сифатига таъсир қилади. Барчаси ҳудди футболчиларникидек.

тўлдирилмоқда...